ΜΕΡΟΣ Α΄:ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤΥΧΗ ΕΞΟΔΟ.

  Γράφει και προτείνει ο δικηγόρος ΘΑΝ.ΤΣΙΩΚΟΣ-ΠΛΑΠΟΥΤΑΣ

    O Φριντμανικός Καπιταλισμός, Ο Κεϊνσιανικός, ο Μαρξιστικός, ο Σορικός (εκ του Σόρος) κ.α. και η διεθνής οικονομική κρίση. Πάντα υπάρχει διέξοδος.

 -΄Εκπροσωπος του «ιδεολογικού» κινήματος υπέρ του αχαλίνωτου καπιταλισμού είναι ο Μίλτον Φρίντμαν (πέθανε το 2006) καθηγητής στο  Πανεπιστήμιο του Σικάγου. ΄Ηταν πεπεισμένος οτι, όταν ξεσπάει μια οικονομική κρίση αποτελεί ζήτημα  καθοριστικής σημασίας η ακαριαία δράση με όλα τα μέσα, η γρήγορη και αμετάκλητη  επιβολή μέτρων και αλλαγών κατά της κοινωνίας, πριν  η κλονισμένη κοινωνία  διολισθήσει πάλι στην «τυραννία του στάτους κβό».

Στους κύκλους της Σχολής του Σικάγου όσοι μιλούσαν για μεικτές ιδεολογίες αντιμετωπίζονταν με απροκάλυπτη περιφρόνηση. Τώρα ήταν η κατάλληλη συγκυρία ώστε οι κομουνιστικες χώρες να στραφούν στον καθαρόαιμο φριντμανισμό και όχι κάποιο νόθο κεϊνσιανικό συμβιβασμό. Όπως το είχε θέσει ο ίδιος ο Φρίντμαν το κόλπο ήταν οι ακόλουθοι της Σχολής του Σικάγου να είναι έτοιμοι με τις λύσεις τους όταν όλοι οι άλλοι θα εξακολουθούσαν να κάνουν ερωτήσεις και νά προσπαθούν να ξαναβρούν τον προσανατολισμό τους.

Τον  χειμώνα του 1989 πραγματοποιήθηκε μια «αναμνηστική» συνάντηση όσων ασπάζονταν αυτή την κοσμοθεωρία. Ο τόπος συνάντησης ήταν,  το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε επ’ ευκαιρία μιας ομιλίας του Φράνσις Φουκουγιάμα με τίτλο «Πλησιάζουμε στο Τέλος της Ιστορίας;». Για τον Φουκουγιάμα, που τότε ήταν ένας από τους υπεύθυνους για το σχεδιασμό της πολιτικής του Υπουργείου  Εξωτερικών των ΗΠΑ, η στρατηγική που έπρεπε να ακολουθήσουν οι υποστηρικτές του αχαλίνωτου καπιταλισμού ήταν ξεκάθαρη: Ηταν πεπεισμένος ότι δεν ήταν δυνατόν να καταργηθούν οι αντίθετοι πόλοι, να αξιοποιηθούν τα καλύτερα χαρακτηριστικά των δύο κόσμων. Η κατάρρευση του κομουνισμού, είπε στο ακροατήριο, δεν οδηγούσε «στο «τελος της ιδεολογίας» ή σε μια σύγκλιση ανάμεσα στον καπιταλισμό και στο σοσιαλισμό, αλλά στην αδιαφιλονίκητη νίκη του οικονομικού και πολιτικού φιλελευθερισμού». Δεν είχε έρθει το τελος των ιδεολογιών, αλλά «της ιστορίας αυτής καθαυτήν»(Νaomi Κlein «Tο Δόγμα του Σόκ», σελ. 250).

 Ο Φρίντμαν έδρασε ως σύμβουλος του δικτάτορα της Χιλής Πινοσέτ (1973) που μακέλεψε τον Χιλιανό λαό  χάριν της δήθεν ελεύθερης οικονομικής αγοράς και της  αισχροκερδούς ιδιωτικοποίησης των πάντων.

 Ο Πινοσέτ μείωσε τους φόρους, επέβαλε το ελεύθερο εμπόριο, ιδιωτικοποίησε τις κοινωφελείς υπηρεσίες,  μείωσε τις κοινωνικές δαπάνες, απορρύθμισε τα πάντα, σκοτώνοντας  φυλακίζοντας και βασανίζοντας.

 Oι ΗΠΑ μετά την κατάρρευση των ανατολικών χωρών ήθελαν ένα αχαλίνωτο νεοφιλελεύθερο οικονομικό σύστημα, που θα καταργούσε κάθε προστασία της εργασίας και θα προέβαινε σε μαζικές απολύσεις.

 Ο καπιταλισμός της δήθεν ελεύθερης οικονομικής αγοράς, επιβάλλει το ένα σόκ μετά το άλλο. Πριν προφτάσουν οι λαοί να συνέλθουν από το ένα σόκ, αστραπιαία δημιουργείται το άλλο:Χιλή (11-9-1973), Βραζιλία, Ινδονησία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Ελλάδα, Ιράκ, Αφγανιστάν, δίδυμοι Πύργοι (2001): γιατί ο φόβος και η καταστροφή  είναι οι καταλύτες για κάθε νέο αιφνιδιαστικό άλμα προς ένα άλλο σόκ.

 Το βασικό γνώρισμα αυτού του συστήματος είναι η μεταβίβαση του  δημόσιου πλούτου σε ιδιωτικά χέρια με παράλληλη και συνεχή εκτόξευση του  δημόσιου χρέους(!),όπως γίνεται σήμερα στην Ελλάδα, πριν στην Αργεντινή, στη Ρωσία, στην  Ασία, παντού σ΄όλο τον Πλανήτη.

 Με αποτέλεσμα μια δήθεν ελεύθερη αγορά καταναλωτικών προϊόντων να μην συνυπάρχει με δωρεάν ιατροφαρακευτική περίθαλψη και δημόσια παιδεία ή με τον έλεγχο ενός μεγάλου μέρους της οικονομίας από τους οργανωμένους θεσμούς  της Πολιτείας.

 Αντί οι εταιρείες να υποχρεώνονται να πληρώνουν αξιοπρεπείς μισθούς και να σέβονται τα δικαιώματα των εργαζομένων, όπως τουλάχιστον αυτά έχουν κατοχυρωθεί από τα συντάγματα, από διεθνείς συμβάσεις και από την Οικουμενική    διακήρυξη των  δικαιωμάτων του ανθρώπου και   του πολίτη, θέτουν στην υπηρεσία της αισχροκερδούς ιδιωτικοποίησης και εμπορευματοποίησης των πάντων  κοινοβούλια, δημόσια διοίκηση, χρηματοπιστωτικούς θεσμούς: τράπεζες χρηματιστήρια, εθνικά και διεθνή δικαστήρια, ακόμα και τον ΟΗΕ κα τους θεσμούς της Ε.Ε., κάθε θεσμό, κάθε κοινωνικό σχηματισμό, που ο σκοπός που του «αναθέτουν»  είναι το όλο και περισσότερο κέρδος με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο.

                                  Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος

 Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος ειναι αυτή η ίδια  η διεθνής οικονομική κρίση, πόλεμος  που διεξάγεται ειρηνικά, με όπλα (συμβατικά και πυρηνικά, όπως το πρόσφατο πυρηνικό ατύχημα στην Ιαπωνία, λόγω αισχροκέρδειας και όχι λόγω τσουνάμι), δια του διακτύου, πόλεμος που διεξάγεται (προπαντός για τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών του Πλανήτη και του  ορυκτού πλούτου) με όπλα,τα πραξικοπήματα,τα βασανιστήρια, τις φυλακίσεις, τις δολοφονίες, τις γενοκτονίες,  την απάτη και το ψέμα, με σπρέντ και CDO και CDS,  ή με την κατάλυση της εθνικής κυριαρχίας, όπως γίνεται σήμερα στην Ελλάδα, δια της Τρόϊκας, που επιμένει  για να μας πείσει, οτι διέξοδο στην οικονομική κρίση αποτελεί  η πολιτική της όλο και πιο βάρβαρης λιτότητας εις βάρος του λαού  και, προς Θεού, όχι η αναδιάρθωση του όλο και μεγεθυνόμενου χρέους, το «κούρεμα»  ή η αθέτηση πληρωμών, ή ο συνδυασμός αυτών των δύο-τριών τελευταίων,  με μοχλό την εθνική ποιοτική ανάπτυξη, όπως αρμόζει  στον Πλανήτη και στην Ελλάδα στην κοιτίδα του παγκόσμιου πολιτισμού.

Στα «πλαίσια» αυτού του Τρίτου Παγκόσμου Πολέμου, που είναι και πόλεμος ψυχολογικός, επί 24ώρου βάσεως και με απάνθρωπες σχετιστικές ταχύτητες (Πείραμα του CERN και άλλα διεθνή παρόμοια, εξερεύνηση  του διαστήματος και  του πλανητικού μας συστήματος, όπου ξοδεύονται μυθώδη ποσά) και ιλιγγιώδεις ρυθμούς, χάριν των Οικονομικών Αγορών,  λέγονται και ακούγονται τα πάντα, κυρίως από τα ΜΜΕ, από το διαδίκτυο, από το Βατικανό, ή τα Πατριαρχεία, ή από Διάφορα Διεθνή ή εθνικά…Φιλανθρωπικά Ιδρύματα και Φόρα, από τα διεθνή καρτέλ των ναρκωτικών, του ηλετρονικού  αισχροκερδούς τζόγου, από τα κυκλώματα της διεθνούς εμπορίου λευκής σαρκός, από τα κυκλώματα διακίνησης μαύρων Διεθνών κεφαλαίων, ή από  τους διεθνείς Χρηματιστηριακούς δείκτες, με αντικειμενικό σκοπό  να χειραγωγηθεί ο ‘Ανθρωπος και να υποταχθεί στα κελεύσματα της ασύδοτης δήθεν ελεύθερης Οικονομικής Αγοράς, που την συνθέτουν όλοι οι παραπάνω και πολλοί άλλοι.

                         Η Αρμονία του Δυσαρμονικού Χάους

Κι έτσι μέσα στην… Αρμονία του δυσαρμονικού Παγκόσμιου Χάους ακούμε διάφορα φοβικά και «τρομώδη» που σερβίρονται απροσχημάτιστα εως αριστοτεχνικά με σκοπό την διαρκή χειραγώγηση του Ανθρώπου.΄Ετσι λέγεται για την Ελλάδα (Απρίλιος 2011):

– «Εάν οι επενδυτές δουν να συμβαίνει μια αναδιάρθρωση στην Ελλάδα, θα αρχίσουν να ανησυχούν για την Ιρλανδία, και ξαναγυρνάμε στον κίνδυνο μετάδοσης. Για αυτό θεωρούμε ότι η Ελλάδα θα πρέπει να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση, αλλά πιθανότατα μετά από το 2012-2013»: Η συγκεκριμένη εκτίμηση  έγινε με αφορμή τις πρόσφατες δηλώσεις του Γερμανού υπουργού Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ότι «τίποτα δεν είναι σίγουρο, αλλά η πιθανότητα να καταφέρει η Ελλάδα να αποφύγει την αναδιάρθρωση, είναι πολύ χαμηλή».

 Για κείνο το αναγκαστικό κατοχικό δάνειο των Ναζί εις βάρος της Ελλάδας, που έχει ανέλθει στα 200 περίπου  δις  ευρώ, τι λέτε κύριε Σόϊμπλε; ή εσείς κυρία Μέρκελ;

-Την ίδια στιγμή ένας άλλος «διεθνής παράγοντας ή παραγοντίσκος» εκτιμά ότι η Ελλάδα έχει αποτύχει να αντιμετωπίσει μερικά από τα θεμελιώδη προβλήματα που την έφεραν σε αυτή τη θέση από την αρχή: «Η ελλάδα έχει αποτύχει να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις και το κυριότερο, να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στη συγκέντρωση των εσόδων».

{(Παρενθετικά: ΠΟΘΕΝ ΕΣΧΕΣ για τους λογαριασµούς ( γίνεται λόγος για 600 δις ευρώ) που έχουν οι Ελληνες στο εξωτερικό και πάγωµα των ελληνικών καταθέσεων σε χώρες όπως η Ελβετία, το Λουξεµβούργο και η Αυστρία, µέχρι να διαπιστωθεί εάν όντως έχουν φορολογηθεί, ζήτησε πρόσφατα από το βήµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ο επικεφαλής των Πρασίνων Ντανιέλ Κον – Μπεντίτ, όπως µετέδωσε το ΑΠΕ.
Ο Κον Μπεντίτ επιτέθηκε κατά του προέδρου του Eurogroup και πρωθυπουργού του Λουξεµβούργου Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, κατηγορώντας τον ότι έχει ασαφή και διφορούµενη θέση αφού από τη µία ζητά να λειτουργεί σωστά το ελληνικό κράτος και από την άλλη δεν καταπολεµά τη φοροδιαφυγή)}

Από την άλλη μεριά: -Ο Economist ζήτησε από την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία να προχωρήσουν σε αναδιάρθρωση ως τη μόνη βιώσιμη λύση για το χρέος τους. Τί σημαίνει όμως πραγματικά αναδιάρθρωση χρέους;

                                 Η αναδιάρθρωση
-Ελεγχόμενη πτώχευση. Φυσικά, καθοριστικός παράγοντας στην αναδιάρθρωση χρέους είναι αν αυτή την απόφαση θα την λάβει η εκάστοτε κυβέρνηση μιας χώρας ή αν αυτό το αποφασίζουν οι δανειστές, οι οποίοι τότε θα έχουν και τον τελευταίο λόγο στους όρους που θα επιβάλλουν.

-Στην περίπτωση που μια χώρα αποφασίσει να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση του χρέους της, τότε παίρνει μια απλή αλλά ταυτόχρονα και δύσκολη απόφαση: ενημερώνει τους δανειστές της ότι σταματά να πληρώνει τις δόσεις της, ενώ αντί να αποπληρώσει το σύνολο των δανείων της, θα πληρώσει, π.χ. μόνο το 60%. Είναι το λεγόμενο “κούρεμα” ή haircut.

-Επίσης, ανακοινώνει ότι αντί να πληρώσει, π.χ. σε 5 χρόνια θα πληρώσει σε 10, ότι αντί να πληρώνει με επιτόκιο 5% θα υπολογίζει τα χρέη της με επιτόκιο 3%, ότι επί τρία χρόνια δεν θα πληρώνει ούτε τόκους ούτε τοκοχρεολύσια μέχρι να ορθοποδήσει η οικονομία της κ.λπ.

-Σε αυτή την πρόταση η απάντηση από την πλευρά των δανειστών είναι μόνο μια: να την αποδεχθούν, καθώς σε διαφορετική περίπτωση κινδυνεύουν να μην πάρουν πίσω ούτε ευρώ, με ολέθριες συνέπειες για τις οικονομίες τους και για τις δανείστριες τράπεζες των χωρών τους.

-Αυτή η απόφαση σχεδόν πάντα, επιτάσσει και προσωρινή κρατικοποίηση των τραπεζών της χώρας, καθώς δεν θα μπορούν να βγουν στις αγορές να δανειστούν. Φυσικά, η έξοδος από το ευρώ προβάλει ως μια ακόμα λύση, με επιστροφή (αν γίνει αυτό ποτέ στην Ελλάδα) στη δραχμή.

 -Προσωρινά η δραχμή δεν θα ήταν ελεύθερα διαπραγματεύσιμη στις χρηματαγορές. Θα είχε αυθαιρέτως καθορισμένη σταθερή ισοτιμία στην αρχή, προκειμένου να περιορίσει τις κερδοσκοπικές επιθέσεις. Ωστόσο, η οικονομία της χώρας για ένα διάστημα, δεν θα ήταν όμοια με πριν, θα χρειάζονταν μεγάλη προσπάθεια για την ανάκαμψή της, ενώ ακόμα και η αξία των χρημάτων δεν θα ήταν ίδια.

-Το μεγάλο ζήτημα είναι όμως, τί θα γίνει σε περίπτωση που οι δανειστές αποφασίσουν να υποχρεώσουν μια χώρα σε αναδιάρθρωση χρέους. Σε αυτή την περίπτωση η παραμονή στο ευρώ είναι δεδομένη. Αυτό που δεν γνωρίζει κανείς με ακρίβεια είναι το αντάλλαγμα που θα ζητήσουν οι δανειστές.

 Σε πρόσφατη (8-5-2011) συνέντευξή του o νομπελίστας οικονομολόγος  και σύμβουλος του πρωθυπουργού Τζόζεφ Στίγκλιτζ επαναλαμβάνει ότι τάσσεται υπέρ της αναδιάρθρωσης του χρέους, σημειώνοντας όμως ότι πάντοτε οι πιστωτές προτιμούν την επιμήκυνση από το «κούρεμα», γιατί φοβούνται το μέγεθος της πληγής. Εξηγεί ότι γι’ αυτό το λόγο, οι χώρες προσπαθούν να αναβάλουν την ανάγκη για το «κούρεμα», με την ελπίδα ότι κάτι καλό θα συμβεί.

Προσθέτει ότι υπάρχει πάντα ένα μεγάλο κόστος αυτής της αναβολής. «Μερικές φορές πετυχαίνει και τελικά σώζεις τον εαυτό σου, άλλες φορές όμως αποτυγχάνεις». Σημειώνει πάντως, ότι «όλοι συμφωνούν πως η Ελλάδα ακολουθεί το σωστό δρόμο. Αναγνωρίζεται ότι η Ελλάδα κάνει ό,τι μπορεί μέσα σε έναν πολύ δύσκολο κόσμο. Βέβαια, αυτό ίσως δεν είναι αρκετό».

                             Οι αισχροκερδείς υποβαθμίσεις

Το παιχνίδι των υποβαθμίσεων που έχουμε το τελευταίο χρονικό διάστημα από τους οίκους αξιολόγησης προς τις χώρες της λεγόμενης ευρωπαϊκής περιφέρειας, κρύβει τις εξελίξεις που συζητούνται για τα επόμενα χρόνια. Ενώ δηλαδή, εμείς βλέπουμε το σήμερα, κάποιο γνωρίζουν ήδη τις εξελίξεις από το 2013 και μετά. Η χρονολογία δεν είναι τυχαία, καθώς τότε μπαίνει στη ζωή των ευρωπαίων ο ESM, ο μόνιμος ευρωπαϊκός μηχανισμός χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

 -Μπορεί ο πρωθυπουργός να αισθάνεται ευτυχής για το έργο του στις αμέτρητες ανά την υφήλιο συνεντεύξεις που δίνει, αλλά δεν υπάρχει πλέον οικονομολόγος σοβαρός σε διεθνές επίπεδο, προοδευτικός ή συντηρητικός, ο οποίος να μην δηλώνει ότι μετά την υπαγωγή της Ελλάδας στο καθεστώς υποτέλειας προς το ΔΝΤ και την ΕΕ θεωρεί πιθανότατο πως η χώρα μας θα χρεοκοπήσει, υποχρεούμενη σε αναδιάρθρωση χρέους.

-Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι  όλος ο ελληνικός λαός θα δουλεύει για να πληρώνει τις γερμανικές, γαλλικές και λοιπές ξένες τράπεζες που μας έχουν δανείσει, θα αφαιρέσουν από την ελληνική κυβέρνηση τη διακυβέρνηση της Ελλάδας!

 -Όπως προβλέπει σχέδιο της γερμανικής κυβέρνησης που αποκάλυψε το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel, όποια χώρα της Ευρωζώνης πτωχεύει θα περιέρχεται υπό τη διακυβέρνηση της υπό ίδρυση Λέσχης του Βερολίνου.

                                             Κι άλλο Χάος

Τι είναι τελικά, η αναδιάρθρωση του χρέους; Ακούμε ειδήσεις χωρίς να γνωρίζουμε βασικούς όρους:
-Αναδιάρθρωση του χρέους σημαίνει όλα τα χρέη που καλύπτονται από τη διαδικασία αναδιάρθρωσης, μειώνονται ή καταργούνται. Η αναδιάρθρωση χρέους αποτελεί μία μορφή χρεοκοπίας, μόνο που συμβαίνει κατόπιν συμφωνίας. Ένας τρόπος είναι αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν  “haircut” – δηλαδή μείωση της αξίας των κεφαλαίων που έχουν στα χέρια τους οι δανειστές μίας χώρας, ή και μίας επιχείρησης.

-Μια άλλη μορφή είναι ο χρονικός επαναπροσδιορισμός ενός χρέους κατά τον οποίο τα δάνεια μικρής και μέσης χρονικής διάρκειας, θα μετατραπούν σε δάνεια με μεγάλο χρονικό ορίζοντα εξόφλησης. Αυτό θα μεταθέσει τις υποχρεώσεις πληρωμών μιας χώρας στο μέλλον.

-Στην αναδιάρθρωση του χρέους ενός κράτους, απαιτείται ένας μηχανισμός με τον οποίο το κράτος επιχειρεί  να  αποτρέψει δυσμενείς συνέπειες για το επίπεδο του δημοσίου χρέους και της σταθερότητας της οικονομίας γενικότερα.

-Ο μηχανισμός αυτός στηρίζεται σε δύο άξονες. Στον διαδικαστικό που επικεντρώνεται στον τρόπο εκτέλεσης της αναδιάρθρωσης και στον ουσιαστικό που αφορά την εκτέλεση της αναδιάρθρωσης του χρέους μέσω επαναπροσδιορισμού της ημερομηνίας εξόφλησης των δανείων του,  με ταυτόχρονη  μείωση της αξίας τους.

 -Εφόσον οι χώρες δεν δύνανται να χρεοκοπήσουν η μόνη λύση είναι η ανταλλαγή των ομολόγων (δανείων)  που ακόμα δεν έχουν αθετηθεί με (δάνεια) ομόλογα μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας και συνήθως χαμηλότερου επιτοκίου.  Το  μέτρο αυτό που συνεπάγεται και προϋποθέτει  παροχή βοήθειας μέσω εισροής νέου χρήματος έχει χρησιμοποιηθεί από αρκετές χώρες οι οποίες έχουν υψηλά επίπεδα δημοσίου χρέους.

           Μαρξιστικό (ολίγον παρελθοντικό) μη Χάος ή Δυσαρμονικό Χάος:

Κρίση νέου τύπου ή κρίση καπιταλιστικού τύπου ή κρίση υπερπαραγωγής.

 -Η κρίση χαρακτηρίζεται από την επιβράδυνση ή την υποχώρηση της βιομηχανικής παραγωγής. Παρατηρείται πτώση των τιμών των προϊόντων, μείωση των μισθών, ελάττωση των κερδών αύξηση των πτωχεύσεων, γενίκευση της ανεργίας και αύξηση του ποσοστού των αυτοκτονιών…

                                           Αίτια της κρίσης:

-Η βασική αιτία της κρίσης εντοπίζεται στην ανατροπή της ισορροπίας μεταξύ της παραγωγής και της κατανάλωσης.

-Η παραγωγή-και κυρίως οι δυνατότητες της παραγωγής-υπερβαίνουν την «κοινωνική αγοραστική δύναμη».

 -Δηλαδή υπάρχει υπερπροσφορά προϊόντων που οι αγοραστές από την  πλευρά τους δεν μπορούν να καλύψουν. Αυτό συμβαίνει όχι  γιατί έχουν ικανοποιηθεί όλες οι ανάγκες αλλά γιατί οι καταναλωτές δεν διαθέτουν το απαραίτητο εισόδημα.

 Με άλλα λόγια η υπερπαραγωγή δεν είναι «απόλυτη» αλλά «σχετική» ως προς την αγοραστική δύναμη. 

Οι λόγοι που προκαλούν την διάσταση μεταξύ της παραγωγής και της αγοραστικής δύναμης είναι οι ακόλουθοι:

1)Αναρχία της παραγωγής. Κάθε επιχείρηση προσπαθεί να αυξήσει στο μέγιστο δυνατό σημείο την παραγωγή και τις πωλήσεις της.

2) Τα εισοδήματα δεν ακολουθούν πάντα  ούτε την κίνηση των τιμών ούτε την κίνηση της παραγωγής.

 3) Τέλος, ακόμη και στην περίπτωση που το πραγματικό εισόδημα ακολουθεί τους δείκτες της παραγωγής ή των τιμών θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την άνιση  κατανομή του ανάμεσα στα κέρδη και τους μισθούς δηλαδή ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Έτσι η κατανάλωση της μεγάλης πλειοψηφίας του πληθυσμού αστικού και αγροτικού περιορίζεται λόγω του χαμηλού επιπέδου των εισοδημάτων τους.

                         Εκδήλωση της…χαοτικής  κρίσης.

-Η κρίση ξεσπάει αρχικά στην σφαίρα της κυκλοφορίας του χρήματος με κύριο χαρακτηριστικό το  χρηματιστηριακό κραχ και τις τραπεζικές πτωχεύσεις. Στην συνέχεια η κρίση μεταφέρεται στον εμπορικό τομέα και στο τέλος κτυπάει την βιομηχανία με αποτέλεσμα το κλείσιμο των εργοστασίων και την εμφάνιση της ανεργίας.

-Η εμφάνιση της κρίσης στην σφαίρα της κυκλοφορίας του χρήματος οφείλεται στα φαινόμενα της χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας που επιφέρουν ανεξέλεγκτες και τεχνητές αυξήσεις στις τιμές των αξιών που στο τέλος καταλήγουν στην βίαιη και απότομη πτώση τους (κραχ).

 -Στην πραγματικότητα όμως πριν από την χρηματιστηριακή κρίση εμφανίζονται τα πρώτα φαινόμενα οικονομικής δυσπραγίας όπως είναι η πτώση των τιμών χονδρικής πώλησης η μείωση των κερδών των επιχειρήσεων και η επιβράδυνση της βιομηχανικής ανάπτυξης.  Χαρακτηριστικά παραδείγματα κρίσεων νέου τύπου είναι αυτές του 1873 (Μεγάλη Ύφεση 1873-1895), και του 1929.

                                   Οι συνέπειες της κρίσης:

-Οπως γράφτηκε στον Τύπο(13-4-2011) ο διεθνής οίκος αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας Standard & Poor’s εκτιμά ότι οι πιθανότητες να αναδιαρθρώσει η Ελλάδα το χρέος της είναι περίπου μία στις τρεις, όπως δήλωσε στην γερμανική Die Ziet στέλεχός του.       

Μία σαφέστερη εικόνα για το πώς βλέπουν οι αναλυτές της Standard & Poor’s την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας έδωσε ο Moritz Kraemer , επικεφαλής του τμήματος ανάλυσης για το χρέος των χωρών της ΕΕ, με δηλώσεις του στον γερμανικό Τύπο. Ο  αναλυτής της S&P εκτιμά ότι οι πιθανότητες η Ελλάδα να προχωρήσει σε γενική αναδιάρθρωση του χρέους της είναι περίπου μία στις τρεις. -Το μέγεθος του «κουρέματος» του χρέους, για να είναι αποτελεσματική μία τέτοια κίνηση, θα πρέπει να κυμανθεί από το 50% ως και το 70% της συνολικής οφειλής προς τους πιστωτές της Ελλάδας, κατά τον ίδιο.

 Ο κ.Kraemer εκτίμησε ότι μπορεί η ΕΕ να εξετάσει αρχικά νέα ελάφρυνση, με επιμήκυνση της αποπληρωμής και μείωση του επιτοκίου. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα έχει μικρή σημασία, αν οδηγήσει σε μειώσεις από το 160% στο 130% του ελληνικού ΑΕΠ.

-Πολλές και ποικίλες τέτοιες αναλύσεις είναι καταιγιστικές και συνεχείς προκειμένου οι γνωστοί διεθνείς αισχροκεδείς κερδοσκόποι πάντα να κερδίζουν.

              Πως έφτασε η Ελλάδα  στο σημερινό δυσκολοδιαχειρίσιμο χάος;

–Η ιστορία του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών σημαδεύτηκε από το κραχ του ’99 (ή γεγονότα του 1999), στο οποίο ενεπλάκη μεγάλο μέρος των Ελλήνων. Έχει εκτιμηθεί ότι περίπου εκατό δισεκατομμύρια ευρώ άλλαξαν χέρια, μεγάλο μέρος από τα οποία έχασαν οι λεγόμενοι μικροεπενδυτές.

-Η απότομη πτώση του Χρηματιστηρίου ακολούθησε την άνοδο των προηγούμενων ετών που κορυφώθηκε το 1999 και συνδέθηκε με την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ και την προοπτική ανάληψης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας του 2004. Aνάλογη πορεία ακολουθούσαν και τα χρηματιστήρια διεθνώς, λόγω της αισιοδοξίας περί νέας οικονομίας, δηλαδή μόνιμη και σημαντική άνοδος της παραγωγικότητας χάριν στις επαναστάσεις της πληροφορικής. Προμήνυμα της κρίσης θεωρείται η οικονομική κρίση στην Ασία που προκάλεσε το  κραχ του 1997.

-Στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1999 πολλοί Έλληνες ασχολούνταν με το χρηματιστήριο . Ακόμη και σε μικρά χωριά υπήρχαν ΕΛΔΕ (γραφεία αγοράς και πώλησης μετοχών) και πολλές μικρές εταιρίες εισήχθησαν στο Χρηματιστήριο. Οι ενεργοί κωδικοί επενδυτών στο ΧΑΑ εφτασαν το 1,5 εκατ. περίπου, όταν οι Έλληνες εργαζόμενοι υπολογίζονται σε περίπου 4,5 εκατ. Με τον γενικό δείκτη να καταρρίπτει καθημερινά κάθε ρεκόρ, πολλοί Έλληνες πίστεψαν ότι έλυσαν το οικονομικό πρόβλημα της ζωής τους. Η πτώση ξεκίνησε στις 23 Σεπτεμβρίου και συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια εξανεμίζοντας την αξία των μετοχών. Πολλές από τις μετοχές που είχαν εισαχθεί στο Χρηματιστήριο αποδείχτηκαν «φούσκες», δηλαδή άνευ αντικρύσματος, μετοχές με εταιρίες χωρίς έργο αλλά με μόνο σκοπό την ελκυστική εικόνα στο χρηματιστήριο.

-Θεωρείται  το μεγαλύτερο οικονομικοπολιτικό σκάνδαλο της μεταπολεμικής Ελλάδας, καθώς αποτέλεσε την αφορμή για σημαντικού μεγέθους αναδιανομή πλούτου. Πιστεύεται ότι το χρηματιστήριο χειραγωγήθηκε αθέμιτα από διάφορους παράγοντες. Πολλοί επιρρίπτουν ευθύνες κυρίως στην τότε κυβέρνηση, καθώς υπάρχουν καταγεγραμμένες δηλώσεις υψηλών στελεχών ότι οι ανοδικές τάσεις αντικατοπτρίζουν την κατάσταση της οικονομίας της εποχής. Επίσης, η δικαστική διερεύνηση της υπόθεσης αποδείχτηκε εκ των υστέρων ότι κάλυψε ευθύνες, πράγμα που οδήγησε σε δεύτερο σκάνδαλο στο δικαστικό κύκλωμα.

-Το Xρηματιστήριο Aθηνών γνώρισε κατά καιρούς μεγάλες και απότομες διακυμάνσεις των τιμών, οφειλομένες είτε σε γνωστές πολιτικο-πολεμικο-οικονομικές περιπέτειες της Χώρας, είτε στην  οργανωμένη δράση  των  κερδοσκόπων.  H εκκίνηση μιας κρίσης εκδηλώνεται ύστερα από έναν φρενήρη επενδυτικό ενθουσιασμό, όπως εκείνος που βίωσε το XAA το διάστημα 1998-1999 ή στις αρχές της δεκαετίας του 1990. H ύφεση ξεκινάει με συστάσεις για ορθολογικές τοποθετήσεις και προσεκτική επιλογή μετοχών, ενώ αμέσως μετά ακολουθεί η αδικαιολόγητη απαξίωση των μετοχών
                               Η πρώτη χρηματιστηριακή κρίση
-H πρώτη χρηματιστηριακή κρίση στην Eλλάδα ξέσπασε πριν ακόμη υπάρξει οργανωμένο χρηματιστήριο, τον Aπρίλιο του 1884 με τις μετοχές της εταιρείας Mεταλλουργείων Λαυρίου, και βρέθηκαν στο επίκεντρο της παιγνιομανίας κατά τη διετία 1882-1884.

– H μετοχή του Λαυρίου συμπαρέσυρε  και τις τιμές των υπόλοιπων μετοχών που κατέρρεαν μέχρι το τέλος του 1885 και πολλές εταιρείες υπέστησαν ζημίες ή «βάρεσαν κανόνι», μεταξύ των οποίων και η ναυτική τράπεζα «Aρχάγγελος».

-H ίδια μετοχή, αν και έπεσε από τις 148 δραχμές στις 56, κατά τα επόμενα χρόνια ανακτούσε το απολεσθέν έδαφος, αλλά και τα χαρακτηριστικά της μετοχής του «τζόγου».

Σύντομα έφερε αντιμέτωπες τις δύο ομάδες ομογενών τραπεζιτών, εκείνων των τραπεζών Kωνσταντινουπόλεως και Πιστωτικής, με την πρώτη να στηρίζει τη μετοχή προσπαθώντας να καλύψει τις ζημίες που υπέστη το 1884.

-Tις εκλογές του 1890 κέρδισε το κόμμα του Θεοδ. Δεληγιάννη που διαδέχθηκε την κυβέρνηση του Xαρ. Tρικούπη..

-Oι τιμές των μετοχών έμειναν ανεπηρέαστες ώς τον Mάιο του 1891, οπότε άρχισε μία ασυγκράτητη πτώση σαν συνέπεια των οικονομικών ελιγμών της κυβέρνησης που διήρκεσε ώς τον Φεβρουάριο του 1892.

 Tότε, η συγκεκριμένη κυβέρνηση παύθηκε κατόπιν πρωτοβουλίας του βασιλιά, ενώ η Πιστωτική Tράπεζα όδευε  προς πτώχευση.

-Ωστόσο, η μετοχή της Eθνικής Tράπεζας, αν και στο διάστημα αυτό έχασε το μισό περίπου της αξίας της, αντιστάθηκε και ήταν εκείνη που στήριξε την αγορά στην επόμενη μεγάλη κρίση της, τον Σεπτέμβριο του 1912, με αίτιο την επιστράτευση και τελικά το κλείσιμο της αγοράς μέχρι τις 14 Nοεμβρίου.

                                                Η δεύτερη κρίση

-H επόμενη κρίση εκδηλώθηκε το 1914, λόγω της σοβαρής έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις που επισκίασε τη νικηφόρο έκβαση των δύο βαλκανικών πολέμων. Παρά τη συγκρατημένη αισιοδοξία του χρηματιστηριακού κοινού και τη διακύμανση των τιμών σε φυσιολογικά επίπεδα, αλλά και την απομάκρυνσή τους από κερδοσκοπικές πράξεις, η άρνηση της Tουρκίας να αναγνωρίσει την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Aιγαίου οδήγησε τις μετοχές σε νέα πτώση

-Στις αρχές του 1918 το Xρηματιστήριο έγινε ξανά στέκι κυνηγών πλούτου και η συρροή ήταν τέτοια που κάλυπτε και τους γύρω δρόμους. Oι μετοχές άγγιζαν ξανά τα «ύψη», με το ενδιαφέρον να εστιάζεται στον κλάδο των ατμοπλοϊκών εταιρειών, ενώ με επίσημη απόφαση της χρηματιστηριακής επιτροπής ήταν υποχρεωτική η εξόφληση των αγορών εντός 24 ωρών:

Tον Iούλιο του 1914 η τότε κυβέρνηση αποφάσισε να εγκαταστήσει στο Xρηματιστήριο το πρώτο γραφείο εποπτείας ανώνυμων εταιρειών και να επιβάλει την αποβολή όσων δεν συμμορφώνονταν με τα μέτρα περί εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς (δηλαδή όπως περίπου αντέδρασε η Σοφοκλέους το 1999).

 Tέσσερις αποβολές μελών κατάφεραν να ανακόψουν τον χρηματιστηριακό ενθουσιασμό, σύντομα ξεκίνησε η καταιγίδα που άγγιξε τα όρια του πανικού και στις 24 Σεπτεμβρίου του 1918 έκλεισε το Xρηματιστήριο για 15 ημέρες.

-Tο 1921 ξεκίνησε ο νέος κύκλος της «κερδομανίας», με το ενδιαφέρον να εστιάζεται στις διακυμάνσεις του συναλλάγματος και ακολούθως να αποτυπώνεται στις τραπεζικές κυρίως μετοχές που είχαν έως και πενταπλασιασμό της τιμής τους.

-Tο καλοκαίρι του 1924 εμφανίσθηκαν ξανά τα κρούσματα κερδοσκοπίας που οδήγησαν στη νέα κρίση, που διήρκεσε από το 1925 έως το 1926.

  Mετά την αλόγιστη και φρενήρη άνοδο όλων των μετοχών, τον Aπρίλιο του 1925 εκδηλώθηκε μία νέα κρίση ανάλογης έντασης με εκείνη του Mαΐου του 1923.

 Στις 13 του μηνός μία ακόμη «Mαύρη Δευτέρα» καταγράφεται στην ιστορία του Xρηματιστηρίου.

-Yποτιμητικές πωλήσεις έδωσαν τη χαριστική βολή στην αγορά που έκλεισε για πέντε ημέρες.

-Kατά το 1927 και το 1928, πτώχευσαν πολλές εισηγμένες εταιρείες, πέντε χρηματιστές και δύο ακόμη πολίτες αυτοκτόνησαν και ο δρόμος για τη νέα μεγάλη κρίση της περιόδου 1929-1931 άνοιξε.

-Tα χρόνια που ακολούθησαν λόγω των αλλεπάλληλων πολιτικών κρίσεων εξασθένησαν το χρηματιστηριακό ενδιαφέρον.

                                        Μεταπολίτευση

 -Tο 1975 ανεδύθη και πάλι η χρηματιστηριακή ευφορία με χρακτηριστικά αντίστοιχα του πρόσφατου 1999.

-H εμφάνιση των πρώτων ξένων θεσμικών επενδυτών στην Eλλάδα, το 1987-89 οδηγεί σε χρηματιστηριακή ευφορία την αγορά, όμως η απώλεια των Oλυμπιακών Aγώνων από την Aτλάντα το 1989 και η πολιτική αστάθεια έδωσαν την αφορμή για την πτώση. Aκολουθεί ο πόλεμος του Περσικού Kόλπου που έδωσε τη χαριστική βολή, από την οποία διεσώθη μόνον η μετοχή της τσιμεντοβιομηχανίας AΓET Hρακλής.

-Tο 1996 εμφανίζονται τα πρώτα σκάνδαλα σε χρηματιστηριακές εταιρείες, όπως η ΔEΛTA.

-Tο 1997 εκδηλώθηκε δειλά μία χρηματιστηριακή ευφορία που κορυφώθηκε με πρωτοφανή ένταση το 1999. H συνέχεια είναι γνωστή. Oι φούσκες και οι εισαγγελικές έρευνες προκάλεσαν τον νέο κύκλο ύφεσης τον οποίο βιώνουμε σήμερα. Kαι σαν να μην έφταναν αυτά, η διεθνής συγκυρία αποτελειώνει τη Σοφοκλέους, που έχει πάρει  τον κατήφορο.

-Η επιδείνωση του δημόσιου χρέους προέρχεται από την αύξηση του εσωτερικού δανεισμού.

Σύμφωνα με επίσημες εκτιμήσεις το Ελληνικό Δημόσιο χρέος, το έτος 1981 ανερχόταν σε ποσό που αντιστοιχεί με 27% του ΑΕΠ

-Το 1979 η Ελλάδα υπογράφει συνθήκη προσχώρησης στην ΕΟΚ. Η ένωση ολοκληρώνεται την 1η Ιανουαρίου του 1981.

-Σημαντική απόφαση είναι η εξίσωση των δύο φύλων στο επίπεδο των μισθών και της αναγνώρισης της δουλειάς τους.

– Το διάστημα 1982-89, κατά μέσο όρο, η συνολική εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους  κάλυψε το 33,61% των τακτικών εσόδων της ίδιας περιόδου.

– Μεταξύ του 1975-87 συνομολογήθηκαν 18,4 δισ. δολ. εξωτερικών δανείων, εκ των οποίων το 81% διετέθει για την εξυπηρέτηση των δανείων.

 Η προσφυγή στον εξωτερικό δανεισμό έγινε για έργα συγκοινωνιακής, αγροτικής και αστικής υποδομής. Ένα, το 1982, για την αποκατάσταση των ζημιών από τους σεισμούς στην Καλαμάτα το 1981 και ένα για την υποστήριξη του ισοζυγίου πληρωμών. 

-Το ΠAΣΟΚ ανέλαβε την Ελλάδα το 1981 με Δημόσιο Χρέος που αντιστοιχούσε στό 27% του ΑΕΠ, και την παρέδωσε στην Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη  το έτος 1990 με Δημόσιο Χρέος 80% του ΑΕΠ

-Όσο για το δημόσιο χρέος, η Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη παρέλαβε δημόσιο χρέος που αντιστοιχεί στο 80% του ΑΕΠ, και παρέδωσε δημόσιο χρέος στο 110% του ΑΕΠ.

-Από το 1993 διογκώνεται ο δημόσιος τομέας της οικονομίας, για παράδειγμα επανακρατικοποιούνται οι Αστικές Συγκοινωνίες, γίνονται μαζικοί διορισμοί στο δημόσιο και διοχετεύονται χρήματα από την ΕΕ σε μη βιώσιμες ή ελλειμματικές δημόσιες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις.

-Το 2001 η Ελλάδα μπήκε στην Ευρωζώνη

                                Τα πολλά αίτια της κρίσης

-Τα αίτια της κρίσης είναι πολλά και κάθε φορά  υπό διαρκή μελέτη και  έρευνα.

 Μεταξύ αυτών πολλοί συμφωνούν ότι  σημαντικό ρόλο έπαιξαν η χαλαρή νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ σε συνδυασμό με την αύξηση της «διαρθρωτικής» ρευστότητας, που σχετίζεται και με τις υψηλές αποταμιεύσεις της Κίνας και των πετρελαιοπαραγωγών χωρών.

 -Η ρευστότητα αυτή διοχετεύται στις δυτικές αγορές προκειμένου να διατηρηθούν οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης κυρίως της Κίνας.

-Στις τράπεζες επικράτησαν πολιτικές κινήτρων και έκτακτων αμοιβών (μπόνους), που συνδέθηκαν με αυξημένη δανειοδότηση σε πιστούχους αμφιβόλου ικανότητας αποπληρωμής.

-Δάνεια αμφιβόλου ποιότητας τιτλοποιήθηκαν και πέρασαν σε ισολογισμούς οργανισμών που δεν εποπτεύονται από τις αρχές ή/και διατέθηκαν σε τελικούς πελάτες ως «δομημένα» προϊόντα με αδιαφανή χαρακτηριστικά.  Αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν ορατά τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα και στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα.

-Οι επιπτώσεις, πέραν των ζημιών στο τραπεζικό σύστημα, περιλαμβάνουν σημαντική μείωση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης.

-Σε μεγάλο όμως βαθμό η ανάκαμψη θα εξαρτηθεί από την ψυχολογική διάθεση των επενδυτών και τις επικρατούσες κάθε εποχή προσδοκίες για ανάπτυξη.

-Η παρούσα κρίση οδηγεί σε αναθεώρηση ή επανεξέταση, πολλών κανόνων σχετικά με το ρόλο του Δημοσίου:

– στην οικονομία,

-την δυνατότητα των οικονομιών να αυτορυθμίζονται,

-το διεθνή συντονισμό,

-την εποπτεία των τραπεζών,

-τη διαχείριση κινδύνων,

-την διαχείριση του τραπεζικού συστήματος,

-τη σχέση δημοσίου και τραπεζών, και τους τρόπους παρέμβασης των κεντρικών τραπεζών.

-Οδηγεί σε ανάδειξη νέων κέντρων χρηματοοικονομικής ισχύος στην Ευρώπη, τη ΝΑ Ασία, τη Μέση Ανατολή και σε άλλες περιοχές όπου έχουν βρεθεί κυρίως ενεργειακές αλλά και άλλες πρώτες ύλες.

                        Παρασιτισμός  και αισχροκέρδεια

-Το μεγάλο δημόσιο χρέος και το πολυδάπανο κράτος που διαμορφώθηκε τα τελευταία 30 χρόνια περιορίζει τις δυνατότητες παρέμβασης και ενίσχυσης της οικονομίας και ανακούφισης των κοινωνικών επιπτώσεων.

 -Η κυβέρνηση πρέπει να ενισχύσει και επαναπροσδιορίσει τον ρόλο όλων των εποπτικών αρχών, εφαρμόζοντας τους διεθνείς κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης και γενικά με τη θεσμική συγκρότηση της οικονομίας. Τα έμμεσα μαθήματα σχετίζονται με την ανάγκη ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και ευελιξίας της οικονομίας, της ποιοτικής ανάπτυξης, παράλληλα με την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους για την προστασία των πλέον αδύναμων πολιτών από τις συνέπειες της κρίσης.

-Η κρίση καθιστά την εφαρμογή ενός νέου ποιοτικού αναπτυξιακού και κοινωνικού προτύπου άμεση προτεραιότητα.

 Τι λένε  οικονομολόγοι διεθνώς γνωστοί (Ρουμπινί, Σόρος, κ.α) για το μέλλον των παγκόσμιων χρηματοοικονομικών θεσμών:

Λέγεται, οτι ο Νουριέλ Ρουμπινί  είναι ο οικονομολόγος που προέβλεψε την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος ήδη απο τον Σεπτέμβριο του 2006:  Στο βιβλίο του «η Οικονομία της κρίσης» ισχυρίζεται πως οι καταστροφές είναι όχι μόνο προβλέψιμες, αλλά και αποτρέψιμες και  θεραπεύσιμες.
-Στις 7 Σεπτεμβρίου 2006, σε λόγο του στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην Ουάσιγκτον είχε πει οτι η οικονομία των ΗΠΑ:
–  θα βίωνε σύντομα μια στεγαστική κατάρρευση από εκείνες που μόνο μία φορά στη ζωή του βλέπει κανείς,

-ένα τεράστιων διαστάσεων πετρελαϊκό σοκ,

-κάθετη μείωση της καταναλωτικής εμπιστοσύνης και, αναπόφευκτα, μια βαθιά οικονομική κάμψη.

-Το βιβλίο αυτό ξαναφέρνει τις κρίσεις στο προσκήνιο και στο επίκεντρο της οικονομικής έρευνας: ασχολείται με τα οικονομικά της κρίσης:

                              Εγγενείς οι κρίσεις στον καπιταλισμό
-Οι κρίσεις είναι εντυπωμένες στο καπιταλιστικό γονιδίωμα. Εκτός από το ότι αποτελούν κοινό τόπο,  ακολουθούν και μια συγκεκριμένη ρουτίνα. Μοιάζουν λίγο με ανεμοστρόβιλους: λειτουργούν με σχετικά προβλέψιμο τρόπο αλλά μπορούν να αλλάξουν κατεύθυνση, να κοπάσουν προσωρινά, ακόμα και να αναγεννηθούν σχεδόν χωρίς καμία προειδοποίηση. Θα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του μέλλοντός μας, αλλά είναι δυνατόν να προβλεφθούν.

-Ο Τζον Μέιναρντ Κέϊνς, παρατήρησε εβδομήντα χρόνια πρίν ότι: «οι ιδέες των οικονομολόγων και των πολιτικών φιλοσόφων, τόσο οι ορθές όσο και οι εσφαλμένες, είναι ισχυρότερες απ’ όσο συνήθως πιστεύεται. Στην πραγματικότητα, αυτές είναι που κυβερνούν τον κόσμο…  Παράφρονες που βρίσκονται στην εξουσία και ακούνε φωνές αντλούν τη φρενίτιδά τους από κάποιον ακαδημαϊκό γραφιά παρελθόντων ετών».

 Αυτά τα λόγια εξακολουθούν  να έχουν και σήμερα την ίδια ισχύ. Μεγάλο μέρος του τρόπου με τον οποίο διατυπώνουμε και κατανοούμε τη χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων γενεών προέρχεται από ένα σύνολο εικασιών που, παρότι δεν είναι πάντα εσφαλμένες, έχουν ωστόσο εμποδίσει την πλήρη κατανόηση της προέλευσης και των συνεπειών της κρίσης.

Είναι γνωστή η  άποψη οτι  κάθε οικονομική σχολή έχει κάτι ουσιώδες να πει για την πρόσφατη κρίση και για τις κρίσεις γενικά. Οι κρίσεις έχουν πολλές μορφές, και αν κάτι λειτουργεί σε μια κατάσταση μπορεί να μη δουλέψει σε μια άλλη.

  Ο Ρουμπινί αναφέρεται στη σχέση ανάμεσα στον καπιταλισμό και στις οικονομικές κρίσεις, ξεκινώντας από την κερδοσκοπική φούσκα στις τουλίπες στην Ολλανδία της δεκαετίας του 1630, και προχωρώντας  στη Φούσκα των Νότιων Θαλασσών του 1720· στην πρώτη παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 1825· στον πανικό του 1907· στη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930· και στις πολλές κρίσεις που έπληξαν τις αναδυόμενες αγορές και τις προηγμένες οικονομίες από τη δεκαετία του 1980 και μετά. Υποστηρίζει ότι οι κρίσεις δεν είναι ούτε εξαιρετικά ανεξήγητα γεγονότα, όπως τις έχουν κάνει να φαίνονται τα σύγχρονα οικονομικά, ούτε και σπάνιες. Αντίθετα, είναι μάλλον συνηθισμένες και σχετικά ανοιχτές στην κατανόηση όσο και τις προβλέψεις.

-Επίσης εξηγεί τη βαθιά δομική προέλευση της τελευταίας κρίσης και ασχολείται με τις μακροχρόνιες αποτυχίες της εταιρικής διακυβέρνησης, καθώς και με το ρόλο της ίδιας της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Συγκρίνει την τελευταία κρίση με αντίστοιχες οικονομικές καταστροφές του παρελθόντος.

  Υποστηρίζει ότι τα γεγονότα του 2008 θα είχαν φανεί οικεία σε χρηματοοικονομικούς παρατηρητές πριν από έναν, ακόμα και δύο αιώνες, όχι μόνο ως προς το πώς εκτυλίχθηκαν αλλά και ως προς τον τρόπο με τον οποίο οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο επιχείρησαν να τα αντιμετωπίσουν αναλαμβάνοντας το ρόλο του δανειστή ύστατης ανάγκης. Η εν προκειμένω κρίση δεν διέφερε από τις υπόλοιπες, παρότι το σημείο αφετηρίας της, από τα παγκόσμια χρηματοοικονομικά κέντρα αντί για τις αναδυόμενες αγορές της περιφέρειας, την κατέστησε ιδιαίτερα «μολυσματική».

Εν συνεχεία ιχνηλατεί το πώς και το γιατί η κρίση έγινε παγκόσμια, σφυροκοπώντας οικονομίες τόσο διαφορετικές όσο της Ισλανδίας, του Ντουμπάι, της Ιαπωνίας, της Λετονίας, της Ιρλανδίας, της Γερμανίας, της Κίνας και της Σιγκαπούρης.

Δείχνει γιατί ο αποπληθωρισμός και η ύφεση παίρνουν διαστάσεις την επαύριο κάθε κρίσης. Στο παρελθόν, οι κεντρικές τράπεζες βασίζονταν στη νομισματική πολιτική για να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις, και σήμερα παρατηρείται μια αναβίωση ορισμένων τέτοιων πρακτικών. Ταυτόχρονα, πολλές χρηματοοικονομικές κρίσεις υποχρεώνουν τις κεντρικές τράπεζες να προχωρήσουν σε εσπευσμένες καινοτομίες, και η πρόσφατη κρίση δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Δυστυχώς, ενώ αυτά τα μέτρα έκτακτης ανάγκης ίσως και να λειτουργήσουν, υπάρχει πάντα και ο κίνδυνος, όπως κάθε αδοκίμαστο φάρμακο, να δηλητηριάσουν τελικά τον ασθενή. Το ίδιο ισχύει και για τις δημοσιονομικές πολιτικές.

-Εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής έκαναν χρήση των κρατικών εξουσιών φορολόγησης και δαπανών έτσι ώστε να συγκρατήσουν την εξάπλωση της κρίσης. Ορισμένες από τις τακτικές αυτές πρωτοδιατυπώθηκαν από τον Κέϊνς· πολλές άλλες αντιπροσώπευαν μια τεράστια, πρωτοφανή παρέμβαση στην οικονομία.

                               Ρυθμιστική εποπτεία

 -Εκτιμά τις μελλοντικές επιπτώσεις των πιο ριζικών μέτρων, και ειδικά των κινδύνων που ίσως δημιουργήσουν κάποια στιγμή στο μέλλον. Το επίπεδο της παρέμβασης που είναι αναγκαία για να σταθεροποιηθεί το σύστημα θέτει σε δοκιμασία τη βιωσιμότητα του ίδιου του παραδοσιακού καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς· τα κράτη ίσως καταλήξουν να παίζουν πολύ μεγαλύτερο άμεσο και έμμεσο ρόλο στη μετά την κρίση παγκόσμια οικονομία, μέσω της αυξημένης ρυθμιστικής εποπτείας και επίβλεψης.

 Επίσης περιγράφει ένα σχέδιο δράσης για μια νέα χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική, η οποία θα φέρει νέα διαφάνεια και σταθερότητα στους χρηματοοικονομικούς θεσμούς. Και απαντά στο ενοχλητικό ερώτημα ποιο ρόλο θα πρέπει να παίξουν από τούδε και στο εξής οι κεντρικές τράπεζες προκειμένου να ελέγχουν και να «σκάνε» εγκαίρως τις επενδυτικές φούσκες.

Τέλος καταπιάνεται με τις σοβαρές ανισορροπίες στην παγκόσμια οικονομία και τις πιο ριζικές μεταρρυθμίσεις της διεθνούς νομισματικής και χρηματοοικονομικής τάξης που ίσως είναι αναγκαίες για να αποτραπούν μελλοντικές κρίσεις.  Γιατί υπέστησαν χρηματοοικονομικές κρίσεις τόσο πολλές αναδυόμενες αγορές τα τελευταία είκοσι χρόνια;

Γιατί εμφάνισαν τεράστια ελλείμματα οι ΗΠΑ, όταν η Γερμανία, η Ιαπωνία, η Κίνα και μια σειρά άλλες αναδυόμενες αγορές εμφάνισαν πλεονάσματα; Θα λυθούν άραγε με νοικοκυρεμένο ή με χαώδη τρόπο αυτές οι ανισορροπίες στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών – που ήταν και εξαρχής μια από τις αιτίες της χρηματοοικονομικής κρίσης; Υπάρχει περίπτωση να καταρρεύσει το αμερικανικό δολάριο, και αν ναι, ποια μονάδα θα μπορούσε να το αντικαταστήσει ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα;

 Ποιο ρόλο μπορεί να παίξει ένα αναμορφωμένο ΔΝΤ στη μείωση των παγκόσμιων νομισματικών στρεβλώσεων και χρηματοοικονομικών κρίσεων; Και θα ήταν σωστό να γίνει το ΔΝΤ ένας διεθνής δανειστής ύστατης ανάγκης;

               Οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να υπαγορεύουν

 Αναφέρεται επίσης στο  ότι  οι ΗΠΑ, και πολύ περισσότερο η G8, δεν είναι πλέον σε θέση να υπαγορεύσουν τους όρους των εν λόγω μεταρρυθμίσεων. Οι αλλαγές αυτές στην παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση θα σημειωθούν υπό το άγρυπνο βλέμμα μιας πολύ ευρύτερης ομάδας ενδιαφερομένων, όπως είναι η Βραζιλία, η Ινδία, η Κίνα, η Ρωσία και μια σειρά άλλες χώρες που αποτελούν την ανερχόμενη G20. Αυτές οι ολοένα και πιο ισχυρές χώρες θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τη διαχείριση των μελλοντικών κρίσεων· το ίδιο και μια σειρά νέων παικτών και θεσμών στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα, όπως τα κρατικά επενδυτικά κεφάλαια, τα υπεράκτια χρηματοοικονομικά κέντρα και οι διεθνείς νομισματικές ενώσεις.

Τονίζει ότι μπορεί η κρίση που μας έδωσε τη Μεγάλη Κάμψη να έφτασε στο τέλος της, αλλά οι πιθανές παγίδες και οι κίνδυνοι προβάλλουν απειλητικοί. Ποια ζητήματα θα καθορίσουν τη μελλοντική αστάθεια της παγκόσμιας οικονομίας και του χρηματοοικονομικού της συστήματος;

 -Θα επιστρέψει η παγκόσμια οικονομία στην υψηλή ανάπτυξη ή θα βιώσει μια μακρά περίοδο αναιμικής και κάτω του αναμενόμενου ανάπτυξης; Μήπως η χαλαρή νομισματική πολιτική που εφαρμόστηκε μετά την κρίση δημιούργησε τον κίνδυνο για νέες επενδυτικές φούσκες; Πώς θα αντιμετωπίσει η κυβέρνηση των ΗΠΑ και οι άλλες κυβερνήσεις τα τεράστια ποσά χρέους που δημιουργήθηκαν εξαιτίας της κρίσης;

 Θα καταφύγει η κυβέρνηση στον υψηλό πληθωρισμό για να εξαλείψει την πραγματική τιμή των δημόσιων και ιδιωτικών χρεών ή μήπως ο αποπληθωρισμός θα δημιουργήσει τον μεγαλύτερο κίνδυνο; Ποιο είναι το μέλλον της παγκοσμιοποίησης και των οικονομιών της αγοράς; Θα κινηθεί το εκκρεμές προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης κρατικής παρέμβασης στις οικονομικές και χρηματοοικονομικές υποθέσεις, και ποιες θα είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας μετατόπισης;

-Πώς θα επηρεάσει η παγκοσμιοποίηση την πιθανότητα εμφάνισης μελλοντικών κρίσεων; Πώς θα λύσουμε τις παγκόσμιες ανισορροπίες που συνέβαλαν στη δημιουργία της πρόσφατης κρίσης; Πώς θα αναμορφωθεί, με άλλα λόγια, ο παγκόσμιος καπιταλισμός;΄Η έχει ήδη καταρρεύσει; Και εδώ τα μαθήματα του παρελθόντος ίσως έχουν κάποια σημασία.

  Στο κάτω κάτω, αυτό το δρόμο τον έχουμε ξαναπεράσει, και όχι μόνο μία φορά. Το 1933, ο Τζον Μέιναρντ Κέυνς δήλωνε: «Ο διεθνοποιημένος μεν αλλά ατομικιστικός καπιταλισμός, στα χέρια του οποίου βρεθήκαμε μετά τον [Πρώτο Παγκόσμιο] πόλεμο, απέτυχε και παρήκμασε. Δεν είναι έξυπνος, δεν είναι όμορφος, δεν είναι δίκαιος, δεν είναι ενάρετος- και δεν κρατάει το λόγο του. Με λίγα λόγια, έχουμε αρχίσει να τον αντιπαθούμε όλο και περισσότερο. Στην προοπτική μιας αντιπρότασης όμως, πελαγώνουμε όλοι».

                                             Η  ομάδα G20

 Εδώ πρέπει να υπογραμμιστεί, οτι πρόσφατα (15-4-2011) εναν νέο μηχανισμό επιτήρησης που έχει ως στόχο να βάλει τέλος στις ανισορροπίες της παγκόσμιας οικονομίας που προκάλεσαν την κρίση, αποφάσισαν να συγκροτήσουν οι είκοσι πιο ισχυρές οικονομίες στον κόσμο. Σχετικά η ομάδα G20,  που συνεδρίασε στην Ουάσινγκτον παράλληλα με τη σύνοδο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, ανακοίνωσε ότι το πρόγραμμα προβλέπει:

– τη στενή παρακολούθηση νευραλγικών δεικτών οικονομικής σταθερότητας όπως τα δημοσιονομικά και το δημόσιο χρέος,-τα επίπεδα ιδιωτικών καταθέσεων και οι συναλλαγματικές ροές μεταξύ κρατών.

Στόχος του νέου μηχανισμού είναι να εντοπίζει τα προβλήματα εγκαίρως, πριν εξαπλωθούν και απειλήσουν την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Αλλά η συμφωνία που ανακοίνωσε η ομάδα G20 πρόσφατα αφήνει πολλά αναπάντητα ερωτηματικά ως προς την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών που θεσπίζονται.

Όπως δήλωσε μετά την ανακοίνωση της απόφασης η υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας,  «ο μηχανισμός που αποφασίστηκε είναι ένα σημαντικό επίτευγμα στην προσπάθεια για αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και την αποτροπή μελλοντικών κρίσεων. Έχουμε κάνει τεράστια πρόοδο σχετικά με το πλαίσιο για την ανάπτυξη», είπε η υπουργός. Η ίδια διευκρίνισε ότι στη διαδικασία θα συμμετάσχουν σε πρώτη φάση οι επτά μεγαλύτερες οικονομίες (ΗΠΑ, Κίνα, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ινδία).

Πολλές, ωστόσο, από τις κρίσιμες ρυθμίσεις του μηχανισμού –όπως το εάν θα γίνεται δημοσίως γνωστό ποιες χώρες έχουν μεγάλες ανισορροπίες- δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί. Εκφράζονται, πάντως, σοβαρές ενστάσεις για το γεγονός ότι δεν προβλέπεται κανένας μηχανισμός επιβολής κυρώσεων.

Τι λέει ο Τζόρτζ Σόρος (Θεωρία της ανακλαστικότητας) στα Βιβλία του Η Κρίση του Καπιταλισμού και η Οικονομική κρίση του 2008 κ.α. Η κβαντική μηχανική και η θεωρία του Χάους.

  Από το καλοκαίρι του 2007 ο κόσμος βιώνει μια κρίση συγκρινόμενη μόνο με αυτή του 1929. Σαν απόρροια της ανάγκης δημιουργίας νέων δεδομένων, ο George Soros θέτει τις βάσεις  ενός νέου κοινωνικού-οικονομικού συστήματος.

Στα βιβλία του The alchemy of finance και «Η οικονομική κρίση του 2008», αναπτύσσει μια θεωρία, που βασίζεται στις αλληλεπιδράσεις.

Το βασικό στοιχείο, το οποίο πραγματεύεται είναι η ανακλαστικότητα, έννοια που όπως ο ίδιος ορίζει, έχει να κάνει με την αλληλεπίδραση τόσο μεταξύ της σκέψης και μιας επερχόμενης μεταβολής, όσο και μεταξύ παραγόντων, η δράση των οποίων επηρεάζουν ένα σύστημα.

  Ο Σόρος προσπαθεί και επεκτείνει την ανακλαστικότητα σε τομείς όπως η οικονομία, η ιστορία ακόμα και η θρησκεία.

Mέχρι πρότινος οι ανθρώπινες κοινωνίες λειτουργούσαν με βάση τους νόμους μιας κλασσικής Νευτώνειας μηχανικής, σύμφωνα με την οποία η δράση επιφέρει αντίδραση.

 Εκείνο όμως το οποίο περιπλέκει αρκετά τις συναλλαγές, είναι αφενός το αίτιο και το αιτιατό της δράσης και της αντίδρασης και αφετέρου οι παράγοντες που καθορίζουν τις δύο δυνάμεις σε ένα σύστημα θεωρητικής «ισορροπίας».

Με λίγα λόγια, γιατί εφόσον καταφέραμε να αντιληφθούμε, έστω και εν μέρει, τον κβαντισμένο μηχανισμό της αλληλεπίδρασης των σωματιδίων στον μικρόκοσμο, στο δικό μας κόσμο αδυνατούμε να πράξουμε κάτι ανάλογο;

 Ποιες εξελικτικές διαδικασίες επιδρούν στις αγορές και τι υπαγορεύει το μέλλον; Ποιος είναι ο ορισμός της τέλειας γνώσης και πως μπορεί να εφαρμοσθεί σε μια επένδυση; Πόσο πραγματικά κινδυνεύουμε από την ανακλαστικότητα;

                                    Ισορροπία και Κατάρρευση

Είναι αλήθεια πως τα τελευταία χρόνια οι συναλλαγές πήραν διαφορετικές διαστάσεις. Το όργιο ανάπτυξης στη Wall Street κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, δημιούργησε ένα δόγμα στις παγκόσμιες συναλλαγές.

 Μετά τη λήξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, ο χρηματοοικονομικός κλάδος-τράπεζες και αγορές-υπέστησαν αυστηρές ρυθμίσεις. Οι περιορισμοί άρχισαν να καταργούνται και οι αγορές να απελευθερώνονται.

 Το φαινόμενο αυτό έγινε ακόμα πιο έκδηλο κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 80, όταν η απελευθέρωση πήρε διαστάσεις και άρχισαν να ξεσπάνε οι πρώτες μικροκρίσεις.

 Κάποιες από αυτές έθεσαν σε κίνδυνο τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ιδίως η διεθνής τραπεζική κρίση στη δεκαετία του 80 και η κρίση των αναδυόμενων αγορών του ’97-’98.

Παρά ταύτα η εμπιστοσύνη σε μια υποθετική ισορροπία του συστήματος παρέμενε ακλόνητη, γεγονός το οποίο παρεμπόδισε την ανάπτυξη βοηθητικών θεωριών, οι οποίες θα προστάτευαν το σύστημα σε περίπτωση κατάρρευσης.

 Μπροστά στον οργασμό ανάπτυξης, κανείς δεν έλαβε υπόψη τυχόν αλληλεπιδράσεις, οι οποίες θα εξέτρεπαν το σύστημα από τη θέση ισορροπίας του.

Ως αποτέλεσμα αυτών, δημιουργήθηκαν κοσμοθεωρίες, στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης, βιτρίνες των οποίων απετέλεσαν στερεότυπα επιτυχημένων προσωπικοτήτων, οι οποίοι εργάζονται από ανατολής μέχρι δύσης του ηλίου για μια θέση στο αμερικανικό όνειρο.

                               Το Χρήμα και οι Τράπεζες

  Υπό αυτές τις συνθήκες και με τον κανόνα του χρυσού να έχει καταργηθεί αρκετό καιρό πριν, προέκυψαν δύο ειδών ανταμοιβές:

– Η μια ήταν η θέση στο αμερικανικό όνειρο: χρήμα χωρίς αντίκρισμα,

-και η άλλη: οι εργατοώρες: Σε μια οικονομία παγκοσμιοποιημένη οι εργατοώρες αποτελούν τη βάση ανάπτυξής της.

  Όσον αφορά το χρήμα, εφόσον δεν υπάρχει πλέον ο κανόνας που αναγκάζει μια χώρα, η οποία θέλει να τροφοδοτήσει την αγορά με κάποια ποσά, να έχει το αντίστοιχο αντίκρισμα σε χρυσό στο θησαυροφυλάκιο,  η χώρα αυτή δικαιούται να κόψει όσα χαρτονομίσματα επιθυμεί.

 ΄Ετσι αρχίζει η ανισόρροπη και άδικη συναλλαγή: Εργατοώρες για χρήμα χωρίς αντίκρισμα.

 Επιπλέον, οι τράπεζες οι οποίες λειτούργησαν ως μεσάζοντες στις συναλλαγές εταιρειών-εργατών, συγκέντρωσαν τεράστια ποσά χρήματος, τροφοδοτώντας με αυτό τον τρόπο το αμερικανικό όνειρο.

 Τούτο σημαίνει, πως ενώ οι τράπεζες έφθασαν να δανείζουν πολύ υψηλά ποσά ακόμα και σε νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, τα νοικοκυριά αυτά έφθασαν να δουλεύουν πραγματικά εξοντωτικά προκειμένου να αποπληρώσουν.

  -Τίθεται το ερώτημα  για τις τράπεζες: Πως συγκέντρωσαν τέτοια ποσά και γιατί τέτοιος ζήλος να χορηγήσουν, συχνά πυκνά, ακόμα και σε άτομα τα οποία δεν προσκόμιζαν κανένα δικαιολογητικό εισοδήματος, τα λεγόμενα δάνεια Ninja;

( Οι Ninja ήταν  ένα κοινωνικό στρώμα,στην Ιαπωνία τόσο υποβαθμισμένο, που η λέξη σημαίνει «το μη ανθρώπινο».  Οι σαμουράι  οι πολεμιστές της φεουδαρχικής Ιαπωνίας, ήταν ευγενείς και μίσθωναν τους Νίντζα για να κάνουν για λογαριασμό τους εμπρησμούς, δολοφονίες και κάθε είδους ανορθόδοξες ενέργειες, που στους ίδιους απαγορεύονταν)!

Η απάντηση είναι, πως ενώ οι τράπεζες δάνειζαν χρήμα χωρίς αντίκρισμα, αποπληρώνονταν με πραγματικό χρήμα (απόρροια αμοιβής εργατοωρών). Επιπλέον, παίρνοντας τις συναλλαγές ένα βήμα παραπέρα, επένδυαν τα έσοδα αυτά, σε κεφάλαια υψηλού ρίσκου, προκειμένου να συνδράμουν με τη σειρά τους, στο οικονομικό όργιο της Wall Street.

 Το ερώτημα που τέθηκε στον πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (FED) των ΗΠΑ  Ben Bernancke από γνωστό γερουσιαστή ήταν το εξής:

Ως πότε η οικονομία θα στηρίζεται σε συναλλαγές χωρίς αντίκρισμα; Δεδομένου αυτού, ας δώσουμε στον μέσο Αμερικανό μισθό όσο το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν και ας σταματήσουμε όλοι να δουλεύουμε.

 Η απάντηση έγκειται στο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, δηλαδή αν πραγματικά ο μέσος εργαζόμενος έπαιρνε μισθό όσο το ΑΕΠ μιας χώρας, τότε θα έπαυε η προσφορά, δεν θα υπήρχε κίνητρο εργασίας.

 Συνεπώς σε μια οικονομία όπου ο χρυσός δεν αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα έκδοσης χαρτονομισμάτων, η πραγματική αμοιβή διαφαίνεται σε επίπεδο ανάπτυξης, γεγονός το οποίο αποτελεί «ντοπάρισμα» για μια οικονομία και συνδράμει στη δημιουργία «φούσκας», που όταν σπάει, οι επιπτώσεις είναι οικονομικά πραγματικές και τραγικές.

                    Ανακλαστικότητα και Κβαντικά πεδία ορισμού

  Ο Σόρος παραλληλίζει τις φυσικές επιστήμες με τον τρόπο λειτουργίας ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος. Σαν  οπαδός της σχολής του Κάρλ Πόπερ υποστηρίζει, πως η λογική δεν μπορεί να εδραιώσει πέραν πάσης αμφιβολίας την αλήθεια των γενικεύσεων.

 – Τουτέστιν οι επιστημονικοί νόμοι πρέπει να αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό και να είναι βασισμένοι στην παραδοχή πως θα παύσουν να ισχύουν αν αποδειχθεί η σφαλερότητά τους.

 -Ας μην ξεχνάμε πως ο Αϊνστάιν κατέρριψε τον Νεύτωνα, όταν υποστήριξε πως το φαινόμενο της δράσης και αντίδρασης δύο δυνάμεων δεν ισχύει απόλυτα σε ένα πλανητικό σύστημα.

-Διότι αν αλλάξουν θέση δύο πλανήτες η αλληλεπίδρασή τους δεν θα αλλάξει την ίδια χρονική στιγμή, γιατί ως γνωστόν τίποτα δεν ταξιδεύει με μεγαλύτερη ταχύτητα από το φως (ειδική σχετικότητα).

 Στον μικρόκοσμο έχει ήδη καταρριφθεί ο Αϊνστάιν, ο οποίος ποτέ του δεν αποδέχθηκε την κβαντική θεωρία, δηλώνοντας δογματικά πως ο Θεός δεν παίζει ζάρια.

 Κατά τον φιλόσοφο και επιστημολόγο εβραιοαυστριακής καταγωγής K.Πόπερ η επιστημονική μέθοδος απαρτίζεται από τρία στοιχεία:

 -Τις αρχικές συνθήκες,

 -Τις τελικές συνθήκες και

 -Τις γενικεύσεις καθολικής εγκυρότητας.

 Οι τρεις λειτουργίες τους είναι η πρόβλεψη, η εξήγηση και η δοκιμή.

  Όταν οι αρχικές συνθήκες συνδυάζονται με τους επιστημονικούς νόμους έχουμε μια πρόβλεψη.

 Όταν οι τελικές συνθήκες συνδυάζονται με τους επιστημονικούς νόμους έχουμε μια εξήγηση.

  Έτσι οι προβλέψεις και οι εξηγήσεις είναι συμμετρικές και αναστρέψιμες.   Βασιζόμενος στο στοιχείο της δοκιμής, ο Πόπερ δήλωσε πως οι επιστημονικοί νόμοι δεν μπορούν να επαληθευτούν, μπορούν μόνο να διαψευστούν.

-Αυτό που είναι αναμφισβήτητο ξεφεύγει  από την περιοχή της επιστήμης.

 Σχετικά ο βρετανός φυσικός Stephen Hawking, έχει πει πως μια επιστημονική θεωρία κρίνεται από το πόσο αντέχει στο χρόνο.  Οι προτάσεις που δεν υπόκεινται σε διάψευση δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως επιστημονικές.

 Συνεπώς στηριζόμαστε πάνω σε γενικεύσεις, οι οποίες εξυπηρετούν, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, την ανάγκη μας για κατανόηση του κόσμου.

 -Η ανθρώπινη νόηση εξελίσσεται διατυπώνοντας όλες αυτές τις θεωρίες, όταν όμως τις χρησιμοποιεί εκτεταμένα σε τομείς που δεν μπορούν απαραίτητα να εφαρμοστούν, πληρώνει το κόστος της καθυστέρησης της εξέλιξης.

 -Σε αυτό το σημείο αρχίζει να διαφαίνεται η έννοια της ανακλαστικότητας, ως στοιχείο ανασταλτικό στην εξέλιξη και ως απόρροια του γεγονότος της ατελούς μας γνώσης του κόσμου.

                                     Η  τέλεια γνώση
– Δεν υπάρχει τέλεια γνώση, συνεπώς δεν υπάρχει τέλειος ανταγωνισμός και αν κάποιος επιθυμεί να γενικεύσει, η οικονομία κακώς φιλτράρεται μέσα από το πρίσμα των μαθηματικών συναρτήσεων.

 Μπορεί οι φυσικές επιστήμες με τον όποιο δογματισμό εμπερικλείουν, να συνδράμουν στην κατανόηση του σύμπαντος, αλλά όταν μιλάμε για διάρθρωση κοινωνιών, τα πράγματα διαφέρουν.

 Σε αυτό το σημείο ο Σόρος αρχίζει και επιχειρηματολογεί, δίνοντας  την εντύπωση πως ο διαφωτισμός συνέδραμε στη δημιουργία ενός δόγματος επιστημονικού σκοταδισμού.

 Αυτό συνέβη αναπόφευκτα, όταν οι άνθρωποι ένοιωσαν την ανάγκη εξήγησης των φυσικών φαινομένων πέρα από την επιρροή της θρησκείας του συναισθήματος και της εκκλησίας.

 Η οποιαδήποτε επανάσταση, αναπόφευκτα συνδράμει στην πρόοδο και εξέλιξη, όταν όμως αυτή η επανάσταση, εκθρονίζει έναν δογματισμό και ενθρονίζει έναν άλλο, τότε είναι εντελώς άσκοπη. 

 Ο Καρτέσιος μέσα από το ρηθέν Cogito Ergo Sum (σκέφτομαι άρα υπάρχω) συνοψίζει τη φιλοσοφία του διαφωτισμού.

  Δεν υπάρχει πλέον αλληλεπίδραση μεταξύ μιας γνωστικής ικανότητας (κατά Αριστοτέλη η ικανότητα παραγωγής γνώσης) και μιας χειραγωγικής (η χρήση της γνώσης ή η προσπάθεια χρήσης της γνώσης προκειμένου να αναιρεθεί μια επερχόμενη μεταβολή).

 Κατά τον Καρτέσιο υπάρχει μόνο ένα μοντέλο, αυτό της τυφλής εμπιστοσύνης στον ορθολογισμό, τουτέστιν μια επιστημονική τεκμηρίωση των πάντων.

 -Είναι εύστοχο να προάγεται ο ορθολογισμός και η επιστημονική τεκμηρίωση, αλλά από τη στιγμή που δεν υπάρχει τέλεια γνώση, ίσως ο Διαφωτισμός να έσπευσε να εδραιώσει ένα τέτοιου είδους δόγμα.

Λέγοντας πως δεν υπάρχει τέλεια γνώση, ο Σόρος δεν εννοεί μόνο την άγνοια βασικών διεργασιών κοσμολογικής φύσεως, αλλά εννοεί παράλληλα την ανικανότητα μας να λειτουργήσουμε σωστά στις συναλλαγές μας.

 Αυτό συμβαίνει διότι ενώ δεν υπάρχει τέλεια γνώση, οι αγορές λειτουργούν με δεδομένη γνώση του συστήματος.

Η εσφαλμένη αυτή αντίληψη έχει σαν συνέπεια την παραδοχή της ισορροπίας στις αγορές. Δηλαδή, οι συναλλασόμενοι   θεωρούν πως ότι και αν γίνει, οι αγορές τείνουν στην ισορροπία.

-Αυτή η θεώρηση του κόσμου των επιχειρήσεων και της οικονομίας, οδήγησε σε πολλαπλές φούσκες με αποκορύφωμα τη φούσκα της αγοράς ακινήτων.

                           Δημιουργία Οίκου εκκαθαρίσεων

-Για την  άμβλυνση της πιστωτικής κρίσης   ο Σόρος  προτείνει την ίδρυση ενός οίκου ή χρηματιστηρίου εκκαθαρίσεων για τα συμβόλαια ανταλλαγής πιστωτικού κινδύνου . Εκκρεμούν, γράφει, συμβόλαια αξίας 45 τρισεκατομμυρίων δολαρίων και όσοι κατέχουν τα συμβόλαια δεν γνωρίζουν αν οι αντισυμβαλλόμενοί τους έχουν προστατευθεί επαρκώς.

 Η προοπτική  αδυναμίας εξόφλησης επικρέμαται πάνω από την αγορά σαν δαμόκλειος σπάθη…( «Η οικονομική κρίση του 2008» σελ.225,226).

Λέει επίσης σχετικά με τον ρόλο των ρυθμιστικών Αρχών, ότι οι Αρχές αυτές  πρέπει να διαχειρίζονται τα  συστημικά ρίσκα για να αποφεύγονται τα τεράστια «κόστη»  καταρρευσεων…Οι ρυθμιστικές Αρχές θα πρέπει να λογοδοτούν όταν επιτρέπουν ανεξέλεγκτες τις καταστάσεις που επιβάλλουν να διασωθεί ένας χρημαοοικονομικός οργανισμός. Τα τελευταία χρόνια επιτράπηκε στον χρηματοοικονομικό κλάδο να γίνει υπερβολικά κερδοφόρος και υπερβολικά μεγάλος.

 Οι νομισματικές Αρχές δεν πρέπει να ενδιαφέρονται μόνο  για τον έλεγχο της προσφοράς χρήματος, αλλά και για τη δημιουργία πιστώσεων (Στο ίδιο σελ.224).

Σήμερα λέει ο Σόρος, στο ίδιο ως άνω βιβλίο,  η χρηματοοικονομική κρίση έχει εκθέσει σε κινδύνους το διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα και έχει  μειώσει την προθυμία των άλλων χωρών, σε σχέση με τις ΗΠΑ, να έχουν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα σε δολάρια.

Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια περίοδο αυξημένης αβεβαιότητας. Η μεγαλύτερη αβεβαιότητα αφορά στο πώς οι Αρχές των ΗΠΑ θα αντιμετωπίσουν την δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονται.

 Στις ΗΠΑ η πτώση των τιμών των κατοικιών, το βάρος των συσσωρευμένων χρεών των νοικοκυριών και οι ζημίες και οι αβεβαιότητες στο τραπεζικό σύστημα απειλούν να ωθήσουν την οικονομία σε μια όλο και πιο μεγάλη οικονομική κάμψη.

 Τα μέτρα για την αντιμετώπιση αυτής της απειλής αυξάνουν την προσφορά δολαρίων. Ταυτόχρονα η απομάκρυνση από το δολάριο  έχει προκαλέσει πληθωριστικές πιέσεις που αυξάνουν τις τιμές της ενέργειας, των  καταναλωτικών αγαθών και των τροφίμων.

 Ενώ την ίδια στιγμή  οι εμπορικές σχέσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕ και οι εμπορικές σχέσεις της ΕΕ και της Κίνας, δια του δολαρίου, του ευρώ και του ρενμίνμπι (γουάν) δημιουργούν  διεθνείς εντάσεις, που υπαγορεύουν την ανάγκη  λήψεως μέτρων…

– Για να επανέλθουμε στην ανακλαστικότητα, ο Σόρος λέει, οτι εφόσον επικρατούσε η πεποίθηση οτι υπάρχει τέλεια γνώση του συστήματος και η ακλόνητη πεποίθηση πως αυτό θα έρθει σε ισορροπία ακόμη και κατόπιν αναταράξεων, αυτομάτως οι κεφαλαιοκράτες που καθορίζουν το σύστημα μπορούν «ελέω Θεού» να «ντοπάρουν» τις αγορές, στήνοντας μια μεγάλη φούσκα, τουλάχιστον μια φορά ανά δεκαετία.

                          Η ουτοπία της αυτοθεραπείας

 -Δηλαδή εφόσον το σύστημα μπορεί να έχει τη δική του ομοιόσταση (οριζόμενη ως  ικανότητα να αντιδρά σε επερχόμενες μεταβολές), μπορεί και να αυτοδιορθώνεται.  Είναι όμως, τελείως ουτοπικό να πιστεύει κανείς πως μια οικονομία παγκοσμοιοποιημένη αυτοθεραπεύεται όπως ο ανθρώπινος οργανισμός, γιατί όπως και στην περίπτωση ενός βιολογικού συστήματος, άλλο μια απλή κυτταρική δυσλειτουργία και άλλο ο καρκίνος, γεγονός που ευθύς αμέσως  χαρακτηρίζει την τρέχουσα κρίση ως συστημικό καρκίνωμα (ήδη έχει επεκταθεί σε όλους τους κοινωνικούς τομείς).

 -Ο Τζόρτζ Σόρος επιχειρηματολογώντας  πάνω σε αυτή την υπόθεση, δηλώνει πως ούτε λίγο ούτε πολύ, η επικρατούσα θεώρηση του κόσμου, η οποία έχει τις ρίζες της στο διαφωτισμό, είναι λανθασμένη και άμεσα υπεύθυνη για την αλλοτροίωση σε όλους τους τομείς.

-Παρόλο που μπορεί να πει κανείς πως η ανακλαστικότητα είναι κάτι δεδομένο, κανείς δεν το έλαβε υπόψη του σα συντελεστή αγορών μέχρι στιγμής, γιατί όπως δηλώνει ο Σόρος τα πάντα στις συναλλαγές καθορίζονται από τις καμπύλες της προσφοράς και της ζήτησης και όχι από την αλληλεπίδραση μεταξύ των σκέψεων και των πράξεων των επενδυτών.

  Η αλληλεπίδραση αυτή αποτελεί τη βασική αλληλεπίδραση σε μια ανακλαστική διαδικασία, όμως μπορεί να γίνει πιο σύνθετη, όταν μελετάται η σχέση μεταξύ επενδυτών.

                                          Κβαντομηχανική

 -Δηλαδή,ομιλούντες με όρους κβαντομηχανικής,  ας παρομοιάσουμε τη θέση ενός επενδυτή με τη θέση ενός ηλεκτρονίου στο χώρο, το οποίο εν κινήσει δημιουργεί γύρω του ηλεκτρομαγνητικό πεδίο.

 Το ηλεκτρομαγνητικό αυτό πεδίο αποτελεί το μικροκοσμικό παράδειγμα της ανακλαστικότητας, εφόσον επηρεάζει τόσο τη συμπεριφορά του ηλεκτρονίου στο χώρο, όσο και τη συμπεριφορά των γειτονικών ηλεκτρονίων.

-Συνεπώς αν κάποιος προσπαθήσει να υπολογίσει ταυτόχρονα τη θέση και την ταχύτητα ενός τέτοιου σωματιδίου θα είναι αδύνατο, διότι το ηλεκτρόνιο δεν έχει συγκεκριμένο σημείο κίνησης, αλλά συγκεκριμένο πεδίο κίνησης.

-Η ίδια απροσδιοριστία ισχύει και στις αγορές, δηλαδή οι φυσιολογικές συναλλαγές μπορούν να οριστούν κβαντικά, οι συναλλαγές όμως που τρέχουν «ντοπαρισμένα» συνδράμοντας στη δημιουργία φούσκας, είναι ακόμα πιο δύσκολο να οριστούν, καθότι κινούνται σε πεδία ιοντισμένα (πεδία υψηλότερης ενέργειας/υψηλότερου ρίσκου).

                          Οι αγορές σαν χώροι κίνησης ηλεκτρονίων

-Αυτή η θεώρηση των αγορών σαν χώροι κίνησης ηλεκτρονίων, τα οποία αλληλεπιδρούν βάσει των νόμων της Κβαντικής Ηλεκτροδυναμικής  (Richard Feynman 1918-1988 )   είναι μια ιδιόμορφη και δυσνόητη προσέγγιση από πλευράς  του Σόρος, δημιουργεί όμως το υπόβαθρο διεργασιών ελεγχόμενων, έως ένα βαθμό.

(-Ο Richard Feynman  ήταν  ο πιο διάσημος φυσικός της εποχής του. Εστρεψε την προσοχή του στην κβαντική ηλεκτροδυναμική και ανέπτυξε με επιτυχία τους κανόνες στους οποίους όλες οι θεωρίες κβαντικών πεδίων πρέπει να υπακούν).   

 -Το πρόβλημα με την ανακλαστικότητα του Σόρος προφανώς δεν είναι η ύπαρξη της, αλλά η θεώρηση της μη ύπαρξής της ή η παντελής άγνοιά της.

 -Μιλώντας για ανακλαστικότητα σε επίπεδο κοινωνιών, ίσως να ταίριαζε καλύτερα το ρητό: Η γνώση είναι δύναμη.

-Από την 11 του Σεπτέμβρη 2001, ο κόσμος ζει μέσα στο φόβο. Μετά το τρομοκρατικό χτύπημα οι άνθρωποι ζουν στην ανασφάλεια, επισκιασμένοι από μια παγκόσμια απειλή. Διαστρεβλωμένη από το φόβο, η… ελευθερία που τόσο ένθερμα υποστήριζαν οι ΗΠΑ, τουλάχιστον στα λόγια, μετατράπηκε σε ασυδοσία πολιτών μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας.

 Σε επίπεδο οικονομίας, οι τράπεζες χορηγούσαν ολοένα και περισσότερα δάνεια για να συντηρούν τον καπιταλισμό και να επενδύουν παράλληλα σε κεφάλαια υψηλού ρίσκου.

 Σε επίπεδο κοινωνίας, οι άνθρωποι δέχονταν την πίεση μιας «ντοπαρισμένης» οικονομίας, η οποία μάλιστα πρόσφατα είχε βιώσει και το σκάσιμο της φούσκας του internet και είχε διολισθήσει σε μια ελαφρά επιβράδυνση, όπως είχε χαρακτηρισθεί τότε.  

 Η Καλιφόρνια, η πλουσιότερη πολιτεία των ΗΠΑ, έχει δεχθεί βαρύ πλήγμα από την οικονομική κρίση. Βρέθηκε, μάλιστα, στο χείλος της χρεοκοπίας. Ενώ, όμως, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα κοινωνίας που εξαρτάται ενεργειακά από τα ορυκτά καύσιμα, ταυτόχρονα αποτελεί πεδίο πειραματισμών για τη μεταπετρελαϊκή εποχή.

Από το αβέβαιο όνειρο των νέων εταιρειών της Σίλικον Βάλεϊ, τις οποίες γοητεύει ο πράσινος χρυσός, μέχρι τις αμέτρητες εμπειρίες σε τοπικό επίπεδο, η αναζήτηση οικολογικών πηγών ενέργειας και του ανάλογου τρόπου ζωής σκιαγραφεί μια νέα κοινωνική φιλοσοφία.

                                       Αδίστακτη Ολιγαρχία

Είκοσι χιλιόμετρα νότια του Σαν Φρανσίσκο, στις πύλες της Σίλικον Βάλεϊ, η πρωτοεμφανιζόμενη εταιρεία Solazyme Inc. κυνηγάει έναν νέο στόχο.

 Μετά την επανάσταση των ημιαγωγών, τώρα εκατοντάδες εργαστήρια δραστηριοποιούνται στην αναζήτηση ενός συνθετικού καύσιμου με βάση το φυτοπλαγκτόν, εξίσου ισχυρού με τα ορυκτά καύσιμα.  

 Ενώ οι αριθμοί της Wall Street ανέβαιναν  στα ύψη, οι εργατοώρες αυξάνονταν, οι άνθρωποι ζούσαν για να δουλεύουν, οι μισθοί παρέμειναν στα ίδια επίπεδα και ως αποτέλεσμα όλων αυτών οι σχέσεις-επενδύσεις επλήγησαν ανεπανόρθωτα.

 -Αυτό που βίωσαν τα παγκόσμια χρηματιστήρια το 2008 δεν ήταν παρά ο οικονομικός αντίκτυπος της έλλειψης εμπιστοσύνης και της απροθυμίας συνδρομής προς την ανάπτυξη.

  -Η Silicon Valley μετατράπηκε σε σκλαβοπάζαρο για τους νέους φιλόδοξους αμερικανούς, οι οποίοι στερούνταν τις υπερωρίες τους.

-Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου το σύστημα βίωσε την ανακλαστικότητα ως σύγχυση μεταξύ μιας υποθετικής (εως και ανύπαρκτης) γνώσης της κατάστασης και της αντίδρασης στην επερχόμενη μεταβολή.

 -Ο κόσμος δεν είχε  γνώση των επενδύσεων υψηλού ρίσκου που λάμβαναν χώρα, συνεπώς και οι αντιδράσεις του σε μια παγκόσμια οικονομία η οποία διολίσθαινε μέρα με τη μέρα στην ύφεση, ήταν ο φόβος και η απομόνωση.

-Εν προκειμένω ο Σόρος χαρακτηρίζει την κρίση πιο βαθειά από αυτή του ’29, διότι η απαλοιφή του παράγοντα ανακλαστικότητα, οδήγησε σε μια καταστροφή των καπιταλιστικών δομών και σε ένα ξεσκέπασμα μιας αδίστακτης ολιγαρχίας που ρύθμιζε τις επενδύσεις και επικαρπωνόταν τα οφέλη των υπερωριών.

 -Σημειώτεον πως τίποτα δεν έχει τελειώσει ακόμα, η κρίση εκτυλίσσεται και μπορεί να συνάγει κανείς το συμπέρασμα πως κοινωνικές επαναστάσεις συνέβησαν και κατά το παρελθόν για παρόμοιας φύσεως (αναλογικά) λόγους.

                                           Δημοκρατία.

 Έχοντας κανείς αυτό το σενάριο κατά νου μαζί με το γεγονός πως ο κόσμος έχει αρχίσει να αφυπνίζεται συν το ότι η κυβέρνηση Μπους επροβάλλετο σαν κατεξοχήν παράδειγμα απολυταρχίας, μπορεί να κάνει εικασίες σχετικά με μια επικείμενη αλλαγή πολιτεύματος, το οποίο στην αρχή ίσως χαρακτηρισθεί πιο «Δημοκρατικό» από τα προηγούμενα.

  Άλλωστε η ιστορία διδάσκει πως η ολιγαρχία είναι προάγγελος της απολυταρχίας και γενικά των νεοσυντηριτικών δογμάτων.

– Σε αυτή την περίπτωση η ανακλαστικότητα θα είχε καταστροφικές συνέπειες, όντας απόρροια και πάλι της αλληλεπίδρασης ελλιπούς γνώσης και αντίδρασης σε μια επερχόμενη μεταβολή.

Κατά τον Σόρος, η ανακλαστικότητα είναι ένας παράγοντας άκρως υπολογίσιμος και εφαρμόσιμος όχι μόνο σε επίπεδο οικονομίας και κοινωνιών αλλά ακόμα και σε ιστορικό και θρησκευτικό επίπεδο.

-Παρόλο που ο ίδιος αποφεύγει να αναλύσει πως η ανακλαστικότητα έχει ιστορικό αντίκτυπο, μπορεί να υποθέσει κανείς πως η όλη επιρροή σχετίζεται με τη συγκεχυμένη γνώση του παρελθόντος.

 Δηλαδή, ένα γεγονός το οποίο συνέβη στο παρελθόν, δεν είναι απαραίτητο να επαναληφθεί στο μέλλον, επιφέροντας τα ίδια αποτελέσματα.

-Η ιστορία επαναλαμβάνεται εν μέρει, αλλά εφόσον στην ανακλαστικότητα και συνάμα στην ανθρώπινη νόηση επιδρά ο παράγοντας εξέλιξη, τα γεγονότα, τα οποία θα επακολουθήσουν της επανάληψης, ενδέχεται να είναι διαφορετικά.

 -Είναι λάθος λοιπόν να θεωρήσουμε πως έχουμε απόλυτη γνώση του ιστορικού κύκλου, πόσο μάλλον να χρησιμοποιήσουμε αυτή την ατελή γνώση για να βασίσουμε τις μελλοντικές μας ενέργειες και αποφάσεις.

 -Σε επίπεδο θρησκείας ο Σόρος θεωρεί πως εφόσον δεν υπάρχει τέλεια γνώση, τότε υπάρχει άφθονος χώρος για τη θρησκεία και το μεταφυσικό.

                  Για εξήντα χρόνια κυρίαρχο αποθεματικό ήταν το δολλάριο

-Κατά τον Σόρος είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τι πρέπει να γίνει, βασιζόμενος αποκλειστικά στη θεωρία της ανακλαστικότητας, προκειμένου να εξέλθουμε από την δυσμενή κατάσταση που έχουμε περιέλθει.

-Έφτασε το τέλος μιας περιόδου εξήντα ετών επέκτασης της πίστωσης, στην οποία βασίστηκαν οι ΗΠΑ, εκμεταλλευόμενες τη θέση τους στο κέντρο του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος.  Δημιούργησαν μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, στην οποία κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα ήταν το δολάριο.

-Δεδομένου ότι μια κρίση συνεπάγεται προσωρινή συρρίκνωση της πίστωσης, το μέλλον της πίστωσης διαγράφεται δυσοίωνο.

 Είναι όμως εξαιρετικά απίθανο, παρά το γεγονός της σοβαρότητας της κρίσης, να καταργηθεί κάθε είδους πίστωση.

 Σίγουρα το γόητρο των τραπεζών έχει πληγεί σοβαρά και μαζί με αυτό η εμπιστοσύνη των επενδυτών.

 Η δυνατότητα της FED(Ομοσπονδιακή Τράπεζα) να μειώνει τα επιτόκια ενδέχεται να περιοριστεί από την απροθυμία των υπολοίπων χωρών να έχουν συναλλαγματικά αποθέματα σε δολάρια. 

-Κατά τον Σόρος, αναμένονται μακροπρόθεσμες αλλαγές στο χαρακτήρα των τραπεζικών εργασιών και των τραπεζικών επενδύσεων.

 Οι δύο αυτοί κλάδοι αυξάνονταν από το 1972, επινοώντας ολοένα και πιο πολύπλοκα νέα προϊόντα και επωφελούμενες από τη χαλάρωση των ρυθμίσεων. 

 -Οι ρυθμιστικές αρχές θα προσπαθήσουν να θέσουν πάλι υπό τον έλεγχό τους τις δραστηριότητες του κλάδου, τον οποίο υποτίθεται εποπτεύουν. Σε ποια έκταση θα το κάνουν, εξαρτάται από τη ζημιά.

                            Αγορές ολοένα και πιο ελεγχόμενες

 Ίσως τα τοξικά απόβλητα ξεπλυθούν, όμως πάντα θα υπάρχει ο φόβος της υπερβολής και γι’αυτό το λόγο ίσως χρειαστεί στο μέλλον οι αγορές να γίνονται ολοένα και πιο ελεγχόμενες.

 Η ακραία απελευθέρωση των αγορών έκανε στοιχείο αναπόσπαστο της ανάπτυξης, την πίστωση.

 Το μέλλον υπαγορεύει αποδοχή της ανακλαστικότητας και καλύτερη μελέτη των αλληλεπιδράσεων, χωρίς όμως να παύσει η πίστωση.

 Επίσης ο Σόρος σχολιάζει πως η ιδέα ότι η διαχείρηση των ρίσκων πρέπει να αφεθεί στους συμμετέχοντες είναι εξαμβλωματική. Υπάρχουν συστημικά ρίσκα που πρέπει να τα διαχειρίζονται οι ρυθμιστικές αρχές. Για να μπορούν να το κάνουν θα πρέπει να έχουν επαρκή πληροφόρηση.

 Οι συμμετέχοντες, συμπεριλαμβανομένων των κεφαλαίων κάλυψης (Hedge Funds), των κρατικών επενδυτικών ταμείων και άλλων μη υπαγομένων σε ρυθμίσεις οντοτήτων, θα πρέπει να παρέχουν αυτή την πληροφόρηση, έστω και αν αυτό έχει κόστος και προκαλεί δυσχέρειες. Το κόστος αυτό ωχριά, σε σύγκριση με το κόστος μια κατάρρευσης.

-Όσο για τον ηθικό κίνδυνο (όταν το δρων οικονομικό υποκείμενο αισθάνεται ότι στην περίπτωση κρίσης θα υπάρχει παροχή προστασίας, οδηγείται πολλές φορές σε ανεύθυνη οικονομική δραστηριότητα), αυτός μπορεί να επιλυθεί αν θεωρηθεί δεδομένος ο κρατικός παρεμβατισμός.

 Ο Σόρος ισχυρίζεται  πως όπως και να έρθουν τα πράγματα κανένα καθεστώς δεν θα είναι χειρότερο από το καθεστώς του George Bush, το οποίο στέρησε ελευθερίες, καταρράκωσε το κύρος των ΗΠΑ και διέλυσε οικονομικά συστήματα.

 Τέλος σαν το πιο σημαντικό δίδαγμα της κρίσης, ο Σόρος χαρακτηρίζει την λανθασμένη σχέση χρήματος-πίστωσης. Ίσως, αν θέλει να το πάει κάποιος ένα βήμα παραπέρα, να χαρακτηρίσει λανθασμένη τη χρήση του χρήματος ως απώτερο σκοπό των συναλλαγών.

                           Ordo Ab Chaos (Τάξη από το χάος)

 Συμπερασματικά,  μπορεί να ειπωθεί πως οι οικονομίες του σήμερα έχουν αποτύχει. Ο καπιταλισμός έχει καταρρεύσει ή είναι  υπό κατάρρευση.

 Οι οικονομολόγοι που θέσπισαν τις θεωρίες, πάνω στις οποίες λειτούργησε το σύστημα, δεν έλαβαν υπόψη τους τις αλληλεπιδράσεις, αλλά ενδιαφέρθηκαν μόνο για τα μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα.

 Πρέπει να υπογραμμιστεί πως ο οργασμός της ανάπτυξης και η ροή του χρήματος επί 56 χρόνια, συνέδραμαν καταλυτικά στη δημιουργία νέων τεχνολογιών και στην εξέλιξη στον τομέα της ιατρικής.

 Η σφαλερότητα, όμως, είχε να κάνει κυρίως με τις δομές πάνω στις οποίες χτίστηκε το χρηματοπιστωτικό οικοδόμημα και εν τέλει με την ίδια την έννοια της πίστωσης.

 Αν ανατρέξουμε στην ιστορία της οικονομίας, θα δούμε πως το άκρως αντίθετο σύστημα, το σοσιαλιστικό μοντέλο, απέτυχε και αυτό με τη σειρά του, παρόλο που η πίστωση δεν ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της λειτουργίας του.

 Οι δύο αυτές θεωρίες βασίστηκαν στην παραδοχή της απόλυτης γνώσης και στις επιρροές του Διαφωτισμού στις σύγχρονες οικονομίες.

 Σύμφωνα με τον Πόπερ οι επιστημονικές θεωρίες αποτελούν απλά γενικεύσεις, μέχρι να διαψευστούν, συνεπώς είναι ουτοπικό και επικίνδυνο οι γενικεύσεις αυτές να εφαρμόζονται στά πάντα.

 Ο ορθολογισμός εισέβαλε στην κυριολεξία στις ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως στην οικονομία, συμβάλλοντας στην μαθηματική χαρτογράφηση των ανθρώπινων σχέσεων.

 Σταδιακά και εφόσον αυτές οι θεωρίες δεν μπορούσαν να καλύψουν τις συναλλαγές, καινούρια ορθολογιστικά μαθηματικά μοντέλα διατυπώνονταν για να εκμηδενίσουν τη σφαλερότητα των προηγούμενων.

                               Πληθωρισμός και Ανεργία

-Ισως θα έπρεπε να είχε γίνει προσπάθεια αναδιάρθρωσης των θεωριών αυτών όταν εμφανίστηκε ο στασιμοπληθωρισμός, η άνοδος δηλαδή του πληθωρισμού και της ανεργίας ταυτόχρονα.

 -Η έννοια της δημιουργικής καταστροφής του καπιταλισμού, η ανερχόμενη νέα τάξη πραγμάτων και ο φόβος που επικράτησε στις αγορές, οδήγησε τον κόσμο σε μια εποχή αναταράξεων, με την κρίση να σαρώνει στοιχεία της πραγματικής οικονομίας. Το αίτιο και το αιτιατό λειτούργησε ως μέθοδος επεξήγησης των φυσικών φαινομένων αλλά όχι και των οικονομικών-κοινωνικών αλληλεπιδράσεων.

 -Η Καρτεσιανή λογική λειτούργησε ως πύλη ενός εξελιγμένου επιστημονικού σκοταδισμού, τιμωρώντας, θα έλεγε κανείς τις κοινωνίες για μια γνώση η οποία παραήταν πρώιμη.

 -Η αβεβαιότητα μελετήθηκε ως αρχή που προκύπτει από τις συναλλαγές και όχι ως δεδομένος παράγοντας σε αυτές.

-Οι ολιγάρχες-ρυθμιστές του συστήματος ξαναέβγαλαν τον καπιταλισμό laissez-faire από τα συρτάρια τους, όντας φανατικοί οπαδοί της άποψης πως οι αγορές τείνουν στην ισορροπία.

– Δεν λήφθηκε ούτε μια στιγμή υπόψην πως ίσως να μη γνωρίζουμε τη λειτουργία των αγορών και αυτό που αποκαλούμε γνώση να είναι δημιουργία ενός κβαντικού πεδίου του νου, στην προσπάθειά του να αφομοιώσει τη γνώση, εφόσον δεν μπορεί να την επεξεργαστεί.

  -Ίσως τελικά να υπάρχει απροσδιοριστία για το μικρόκοσμο, σχετικότητα για το μακρόκοσμο και ανακλαστικότητα για τις κοινωνίες των ανθρώπων.

– Άραγε, η τύχη ενός ηλεκτρονίου καθορίζει την τύχη του χρηματοπιστωτικού συστήματος;

                                       Οι αλληλεπιδράσεις

 -Μήπως ο Richard Feynman όταν διατύπωσε τη θεωρία της Κβαντικής Ηλεκτροδυναμικής έθεσε και τη βάση για τις αλληλεπιδράσεις που διεξάγονται σε επίπεδο κοινωνιών;

-Δεν ακούγεται και τόσο παράδοξο, αν σκεφτούμε πως σε ένα αναβαθμισμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα οι επενδυτές επηρεάζουν το πεδίο και επηρεάζονται από αυτό, τουτέστιν αλληλεπιδρούν.

  -Εάν ισχύει αυτό τότε βρισκόμαστε στα πρόθυρα δημιουργίας μιας Κβαντισμένης οικονομίας, στην οποία τα  πεδία ορισμού του χρήματος (Χρήμα/Πίστωση) θα επαναπροσδιοριστούν.

 -Οι αγορές θα τείνουν στην ισορροπία, αλλά θα υπάρχει η παραδοχή πως πρόκειται για μια δυναμική κατάσταση, η οποία ανά πάσα στιγμή μπορεί να ανατραπεί.

 -Ίσως το αποτέλεσμα να είναι δυσμενές, εφόσον η αντίδραση στην απελευθέρωση των αγορών, είναι η ελεγχόμενη δημιουργία νέων.

 Αυτό όμως δεν αναιρεί την εποικοδομητική συμβολή της ανακλαστικότητας, στην αναζήτηση της γνώσης. Το ερώτημα είναι, είμαστε αρκετά έτοιμοι να πληρώσουμε το τίμημα της απολυταρχίας, δημιουργώντας κατ’αυτόν τον τρόπο τάξη από το χάος;

     Θεωρία του Χάους,το φαινόμενο της πεταλούδας και η κβαντομηχανική

Συχνά λέγεται ότι και η οικονομία της αγοράς είναι χαοτική.Τι ακριβώς είναι το Χάος και η Θεωρία του Χάους; Και ποιά η σχέση της κβαντομηχανικής με την αγορά; στοιχείο της οποίας αποτελεί και το ”Φαινόμενο της Πεταλούδας”;

Το ”Φαινόμενο της Πεταλούδας” έχει σχέση με το γεγονός, ότι μικρές, φαινομενικά ασήμαντες αλλαγές, μπορεί να προκαλέσουν τεράστιες αποκλίσεις στην εξέλιξη των πραγμάτων, δημιουργώντας μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα, όπως ακριβώς μια πεταλούδα που χτυπάει τα φτερά της στην Κίνα μπορεί να δημιουργήσει θύελλα στην Αθήνα

Το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας λέγεται ότι παράγει  μια μικροσκοπική αλλαγή στην κατάσταση της ατμόσφαιρας.

 Ο πρώτος αληθινός πειραματιστής στο χάος ήταν ο μετεωρολόγος Edward Lorenz: Το 1960 ασχολούνταν με την πρόβλεψη του καιρού, χρησιμοποιώντας σε έναν πρωτότυπο υπολογιστή ένα σύστημα δώδεκα εξισώσεων. 

Ο υπολογιστής αποθήκευε τα αποτελέσματα των προβλέψεων με μορφή αριθμών έξι δεκαδικών ψηφίων, ενώ ο ίδιος, χάριν οικονομίας, είχε εκτυπώσει τα αποτελέσματα σε τρεις δεκαδικές θέσεις.

Το 1961 θέλησε να δει μια ιδιαίτερη ακολουθία και πάλι. Για να κερδίσει χρόνο, άρχισε στη μέση της ακολουθίας αντί στην αρχή και εισήγαγε τον αριθμό από το έντυπό του και έφυγε, αφήνοντας το πρόγραμμα να ”τρέξει”.

Όταν επέστρεψε, η ακολουθία είχε εξελιχθεί τελείως διαφορετικά από αυτό που περίμενε. Σε σχέση με το αρχικό σχέδιο υπήρχαν σημαντικές αποκλίσεις, διαφοροποιώντας σημαντικά τον τελικό σχηματισμό από τον αρχικό σχεδιασμό.

Υπολόγισε όμως τι συνέβη. Στην αρχική ακολουθία, ο αριθμός ήταν 0,506127 και εκείνος είχε δακτυλογραφήσει μόνο τα τρία πρώτα δεκαδικά ψηφία, δηλαδή τον αριθμό 0,506.

                            Η τεράστια σημασία του ασήμαντου

Ένας επιστήμονας θεωρείται τυχερός εάν μπορεί να φτάσει τις μετρήσεις του στην ακρίβεια τριών δεκαδικών ψηφίων. Η επικρατούσα άποψη ότι η παράλειψη μικρών ανεπαίσθητων στοιχείων στη χρησιμοποίηση λογικών μεθόδων υπολογισμού δεν μπορεί να έχει κάποια τεράστια επίδραση στην έκβαση του πειράματος, απλώς καταρρίφθηκε.

Ο Lorenz απέδειξε ότι αυτή η άποψη ήταν λανθασμένη. Αυτή η επίδραση ήρθε να γίνει γνωστή  ως ”Το Φαινόμενο της Πεταλούδας”. Το ποσό διαφοράς στις αφετηρίες των δύο ακολουθιών είναι τόσο μικρό που είναι συγκρίσιμο με μια πεταλούδα που χτυπά τα φτερά της στην ατμόσφαιρα.

-Αυτό το φαινόμενο, κοινό για τη Θεωρία του Χάους, είναι επίσης γνωστό ως η ευαίσθητη εξάρτηση στους αρχικούς όρους.

 Ακριβώς μια μικρή αλλαγή στους αρχικούς όρους μπορεί δραστικά να αλλάξει τη μακροπρόθεσμη συμπεριφορά ενός συστήματος.

 Μια τέτοια μικρή διαφορά συνήθως θεωρείται πειραματικός θόρυβος ή ακόμα και ανακρίβεια του εξοπλισμού. Τέτοια ”λαθάκια” είναι αδύνατο να αποφευχθούν ακόμη και στο πιο απομονωμένο εργαστήριο.

Από αυτήν την ιδέα, ο Lorenz δήλωσε ότι είναι αδύνατο να προβλεφθεί ο καιρός ακριβώς, ωστόσο αυτή η ανακάλυψη τον οδήγησε προς άλλες πτυχές της επιστήμης, σε αυτό που ονομάστηκε Θεωρία του Χάους.

                        Θεωρία του Χάους και Χρηματιστήρια

 Μήπως αυτές οι σχέσεις  επηρεάζουν τα χρηματιστήρια, από την αρχή της λειτουργίας τους;
Η απάντηση είναι  καταφατική. Ακριβώς όπως η Θεωρία του Χάους προβλέπει, η ιστορική πορεία των χρηματιστηρίων μας διδάσκει ότι τα μικρά, φαινομενικά ασήμαντα γεγονότα μπορούν να έχουν τεράστιες συνέπειες στην εξέλιξη των πραγμάτων. Μικρές αλλαγές, οριακές, μπορεί να προκαλέσουν δραστικές μη αναμενόμενες μεταβολές.

-Το χρηματιστήριο της Κίνας έπεσε 9% την Τρίτη 27 Φεβρουαρίου 2007, βυθίζοντας σε ”βαθύ κόκκινο” τις αγορές σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου και  του δείκτη Dow Jones.

-Ενώ οι περισσότεροι αναλώνονται στην προσπάθεια να αναλύσουν την αιτία της πτώσης, η χειρότερη ημερήσια πτώση στην αγορά μετοχών της Κίνας στη δεκαετία ως γεγονός από μόνο του δεν είναι ιδιαίτερης σημασίας.

-Αυτό που είναι όμως ύψιστης σημασίας είναι το εξής: Μερικά έτη πριν, μια πτώση όπως αυτή στην αγορά της Κίνας δεν θα είχε προκαλέσει παγκόσμια αναταραχή, αλλά η επίδραση του ”Φαινομένου της Πεταλούδας” επιβεβαιώνει την ιδέα ότι η Κίνα διαδραματίζει έναν όλο και περισσότερο μεγαλύτερο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία.

Η πραγματική ιστορία και το δίδαγμα των ημερών είναι ότι κανένας δεν ήταν  απομονωμένος από αυτό που συνέβαινε στην Κίνα εκείνες τις μέρες. Κάθε επιχείρηση επηρεάζεται από την Κίνα με κάποιο τρόπο, ως αγορά, ως πηγή αγαθών, ως αυξανόμενη πηγή ανταγωνισμού κ.α

-Στην επιστήμη το χάος ορίζεται σαν την εξαιρετικά ευαίσθητη εξάρτηση της κίνησης από τις αρχικές συνθήκες. Η απρόσμενη μεταβολή στις αρχικές συνθήκες είναι το στοιχείο του χάους – της αταξίας- που εκδηλώνεται σε μια τακτική και σταθερή φυσική διαδικασία.

Δηλαδή  χάος είναι η χαοτική κατάσταση που προκύπτει όταν μεταβληθούν έστω και κατ’ ελάχιστο τα αρχικά δεδομένα ενός δυναμικού συστήματος.

Αλλά στη νέα θέση που θα οδηγηθεί το σύστημα από έναν «ελκυστή», θα κατακαθίσει και θα παγιωθεί σε μια θέση που όμως  πάλι η προβλεψιμότητα της θα είναι αδύνατον να εκφραστεί με νόμους αιώνιους.

Ετσι όμως η λέξη χάος εκφράζει κάτι κοινό για όλους: Την αστάθεια και την αταξία

Στην δεκαετία του 1970 οι επιστήμονες άρχισαν να προσεγγίζουν την έννοια της αταξίας. Οι μαθηματικοί, φυσικοί, φυσιολόγοι, βιολόγοι και χημικοί αναζητούσαν συνδέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά είδη μη κανονικότητας.

Μετά τις πρώτες εκπλήξεις από την χαώδη συμπεριφορά πολλών μοντέλων οι μαθηματικοί του χάους ζητήσανε να καταλάβουν τις χαοτικές κινήσεις της καθημερινής ζωής:

– Τις αλλαγές του καιρού.

-Τις διακυμάνσεις στους πληθυσμούς των αγρίων ζώων.

-Την εξέλιξη των τιμών στο χρηματιστήριο.

 Αναπαριστούν τα ανεξέλεγκτα αυτά φαινόμενα με μη γραμμικές εξισώσεις σε computer. Κι ανακαλύπτουν την κρυφή τάξη που τα ορίζει.

΄Ετσι οι φυσιολόγοι βρήκαν μια εκπληκτική τάξη στο χάος που αναπτύσσεται στην ανθρώπινη καρδιά, την κύρια αιτία του απρόσμενου θανάτου.

Οι οικολόγοι ερεύνησαν την εμφάνιση και εξαφάνιση νομαδικών πληθυσμών εντόμων.

Οι οικονομολόγοι εξέταζαν τις τιμές κάποιων προϊόντων.

 Οι μετεωρολόγοι εξέταζαν το σχήμα των νεφών, τις διαδρομές των αστραπών στον αέρα.

 Και οι αστροφυσικοί πως ομαδοποιούνται τα άστρα σε γαλαξίες.

 Στην αστρονομία η συνειδητοποίηση της ύπαρξης του χάους στο Ηλιακό σύστημα, παρόλο που το θεωρούσαμε ένα δυναμικό σταθερό σύστημα, προκαλεί ερωτήματα του κατά πόσο έπαιξε ρόλο το χάος στο σχηματισμό του Ηλιακού συστήματος. Ετσι γρήγορα οι επιστήμονες άρχισαν να μελετούν το χάος στην εφαρμοσμένη επιστήμη από την θεωρητική που μέχρι τότε έκαναν.

 Ας δούμε  την κίνηση των κυμάτων που σκάνε σε μια ακτή. Η κίνηση αυτή δημιουργεί ένα άγριο κουβάρι από τροχιές και περιδινήσεις, που περιέργως όμως δεν είναι εντελώς άτακτες.

Καταλήγουν νάχουν μια μορφή, μια υποτυπώδη γεωμετρική μορφή που οι μαθηματικοί του χάους ονομάζουν παράξενος ελκυστής (strange attractοr).

-Αναφέρεται συχνά ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους μετεωρολόγους να προβλέψουν τον καιρό πέραν των πέντε ημερών. Ο περιορισμός αυτός δεν οφείλεται σε ελλιπή υπολογιστική δύναμη, ούτε στη μη ύπαρξη των κατάλληλων μαθηματικών εργαλείων. Ο λόγος είναι απλός: τα αποτέλεσμά του δίνουν μια «χαοτική» έκβαση. Στους περισσότερους είναι γνωστό ως «το φαινόμενο της πεταλούδας»

 -Ο πρώτος που διέκρινε αυτό το φαινόμενο ήταν ο Γάλλος μαθηματικός και αστρονόμος Henri Poincare (1854 -1912). Ο διάσημος μαθηματικός ανακάλυψε ότι το Ηλιακό Σύστημα διακρίνεται από «χαοτική συμπεριφορά», συμβάλλοντας έτσι στη γέννηση ενός νέου κλάδου της επιστήμης: Της Θεωρίας του Χάους.

 Ο Poincare είχε κατανοήσει ότι πολύ μικρές επιδράσεις μπορούν να μεγεθυνθούν τόσο ώστε τα αποτελέσματά τους, βραχυχρονίως, να είναι τυχαία. Η γέννηση του χάους και του απρόβλεπτου ήταν γεγονός.

 Αλλά χρειάστηκε να περάσουν 80 χρόνια από τότε για να συνειδητοποιήσουν οι αστρονόμοι και οι υπόλοιποι επιστήμονες τη σπουδαιότητα αυτής της ανακάλυψης.

                     Το Χάος στις χρηματιστηριακές αγορές

Πολλοί είναι οι άνθρωποι που διακατέχονται από ευσεβείς πόθους παρ’ όλες τις αποδείξεις για το αντίθετο που προσφέρει καθημερινά η ζωή. Η λειτουργία πολλών συμμετεχόντων στις αγορές μοιάζει σε μεγάλο βαθμό με την παραπάνω συμπεριφορά.

 Πολλοί είναι οι επενδυτές που λόγω κάποιων τυχαίων γεγονότων, βγήκαν κερδισμένοι μέσα από βραχυχρόνιες τοποθετήσεις με αποτέλεσμα να εκφράζονται με τα καλύτερα λόγια για τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα τους.

  -Από την άλλη πλευρά πολλοί είναι εκείνοι που λόγω κάποιας αποτυχημένης επένδυσης ή κακής εκτίμησης, έχουν άσχημη εικόνα για την αγορά, με συνέπεια να είναι «καταδικασμένοι» σε μακροχρόνιες ζημιές.

Οι κινήσεις των τιμών των μετοχών αποτελούν σημείο αναφοράς για πολλούς επιστήμονες του χώρου αλλά και για εκατομμύρια αναλυτές ανά τον κόσμο.

 Κοινός στόχος η δημιουργία ενός χρηματοοικονομικού μοντέλου που θα μπορεί να προβλέπει απότομες πτώσεις και απρόβλεπτα επίπεδα κινδύνου που λαμβάνουν άθελά τους οι επενδυτές.

 Αλλά και εδώ υπάρχει ένα παράδοξο που δημιουργεί εξαιρετικές δυσχέρειες στην κατασκευή του παραπάνω μοντέλου.

 Αν και μακροχρονίως η συμπεριφορά δείχνει ντετερμινιστική, βραχυχρονίως όμως η αγορά δείχνει να συμπεριφέρεται τυχαία. Και στις χρηματιστηριακές αγορές επομένως κάνει την εμφάνισή της η Θεωρία του Χάους.

Η θεωρία αυτή μας υπαγορεύει ότι οι τιμές των μετοχών είναι σε μεγάλο βαθμό τυχαίες, ενσωματώνοντας μία χρονική τάση ως συνιστώσα της κίνησης.

                                            Τα φράκταλ

Το ποσοστό της τάσης ποικίλλει από αγορά σε αγορά και από οικονομία σε οικονομία. Πρώτος που έδωσε το λάκτισμα για τον ενδιαφέρον υπέρ της θεωρίας του Χάους στα οικονομικά είναι ο Mπενουά Μάντελμπροτ, ένας Γάλλος Μαθηματικός, που εφάρμοσε την ανάλυση των φράκταλς (fractals) σε φαινομενικά τυχαίες τιμές του βαμβακιού, βρίσκοντας σαφείς αποδείξεις ότι τα μονοπάτια που ακολουθούν σε ημερήσια, εβδομαδιαία και μηνιαία βάση είναι παρόμοια.

Ο Eντγκαρ Πίτερς στο βιβλίο του «Χάος και τάξη στις Κεφαλαιαγορές» υποστηρίζε ότι οι ομολογιακές αγορές και αυτές των μετοχών αναλύονται πολύ πιο αποτελεσματικά από την θεωρία των αποτελεσματικών αγορών.

  -Το φράκταλ είναι μία γεωμετρική δομή ( γεωμετρία αλγορίθμων) που είναι παρόμοια με το κορμό ενός δέντρου. Αν κάποιος σπάσει ένα κλαδάκι από τον κορμό, τότε αυτό θα μοιάζει με τον κορμό. Αυτή  η κλιμάκωση συνεχίζεται εσαεί σε όλα τα πραγματικά συστήματα. Έτσι, πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν πως οι αγορές έχουν φρακταλιστική δομή.

Το σημαντικότερο και ταυτοχρόνως το δυσκολότερο κομμάτι της διαχείρισης κινδύνων είναι η επιλογή του «ποσού» του κινδύνου δεδομένων των αναμενόμενων αποδόσεων.

  Όλες οι αγορές σχετίζονται με μεγάλες διακυμάνσεις ενώ σε μια αγορά με φρακταλιστική δομή η μεταβλητότητα είναι απεριόριστη. Έτσι, στη δεύτερη περίπτωση, μεγαλύτερη προσοχή δίδεται στις αιτίες που γεννούν τα μεγάλα επίπεδα κινδύνων παρά στο απόλυτο επίπεδο του κινδύνου.

-Η θεωρία του χάους, λοιπόν αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στα χέρια των επιστημόνων για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τη συμπεριφορά των χρηματαγορών παγκοσμίως. Αποτελεί μία σχετικά νέα θεώρηση της χρηματοοικονομικής δομής των αγορών παρακάμπτοντας την πολυδιαφημισμένη και πολλάκις χρησιμοποιημένη θεωρία, που βασίζεται στην υπόθεση των αποτελεσματικών αγορών.

                             Χρήμα με κβαντικές ιδιότητες

Πρόσφατα γράφτηκε ότι γίνεται προσπάθεια στο πανεπιστήμιο  ΜΙΤ των ΗΠΑ, από τον καθηγητή Σκότ ΄Ααρονσον δημιουργίας χρήματος με κβαντικές ιδιότητες που θα το καθιστούν απαραβίαστο.

-Την ιδέα που πρωτοεμφανίστηκε το 1968 και ανήκε στον Αμερικανό φυσικό του πανεπιστημίου της Κολούμπια, Στέφεν Βίσνερ, επεξεργάζονται εδώ και δύο χρόνια ο Άαρονσον και η ομάδα του σε εντελώς νέα βάση.

-Ο Βίσνερ είχε προτείνει τη δημιουργία χαρτονομισμάτων που θα αποθηκεύουν επάνω τους μερικές δεκάδες φωτόνια, τα οποία χάρη στις κβαντικές ιδιότητές τους, δε θα μπορούν να παραχαραχτούν.

-Ένα πολύ σημαντικό μειονέκτημα όμως της πρότασής του είναι ότι η αυθεντικότητα των χαρτονομισμάτων θα μπορούσε να πιστοποιηθεί μόνο από την κεντρική τράπεζα, που θα διέθετε την ανάλογη τεχνολογία, κάτι που δεν είναι ιδιαίτερα εξυπηρετικό στην καθημερινή ζωή.

-Τώρα έρχεται ο Άαρονσον να θέσει τη δική του πρόταση περί ενός ηλεκτρονικού κβαντικού χρήματος.

 Τα κβαντικά «χαρτονομίσματα» δε θα είναι χειροπιαστά, όπως ένα κλασικό χαρτονόμισμα ή μια πιστωτική κάρτα, δε θα κωδικοποιούνται σε bits με 0 και 1 όπως συμβαίνει μέχρι στιγμής με το ηλεκτρονικό χρήμα ή κάθε άλλο ψηφιακό δεδομένο.

  Τα κβαντικά χαρτονομίσματα θα περιέχουν κβαντικά bits (qubits) τα οποία με τους νόμους της κβαντομηχανικής δε θα μπορούν να είναι ταυτόχρονα και 0 και 1, οπότε δε θα μπορούν να αντιγραφούν από κανένα χάκερ ή άλλο οικονομικό εγκληματία.

-Η προστασία αυτή του χρήματος έγκειται σε έναν απαραβίαστο κβαντικό μηχανισμό κωδικοποίησης που ανήκει μόνο στον κάτοχο του χρήματος.

-Παρ’ όλο που οι μελέτες αντιμετωπίζουν στην εφαρμογή τους αρκετές πρακτικές δυσκολίες, έχουν αναμφισβήτητα συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των κβαντικών νόμων κι έχουν θέσει τουλάχιστον τα θεωρητικά θεμέλια για μια νέα τεχνολογική επανάσταση.

                                Σχετικά με την πρόβλεψη των κρίσεων

– ΄Οπως είναι γνωστό,  υπάρχει εγγενής μη προβλεψιμότητα των κρίσεων.Με την έννοια οτι αν μια χρηματιστηριακή κρίση μπορούσε να προβλεφθει, τοτε ειναι σίγουρο ότι δεν θα συνέβαινε!

 Γιατι θα έσπευδαν όλοι σήμερα σε αγοραπωλησία  μετοχών ετσι ωστε να ακυρωθεί η μελλοντική μεταβολή των τιμών, που ονομάζεται κριση. Δηλαδή, αν ξέραμε οτι  μετά από ένα χρόνο  η τιμή της Α μετοχής θα έπεφτε 90%, όλοι θα πουλούσαν την μετοχή σήμερα μεχρι να πέσει η τιμή της σήμερα  κατα 90%, με αποτέλεσμα να ακυρωθεί η πρόβλεψη για πτώση των τιμών  μετά από ένα χρόνο.

-Υπάρχει μια θεμελιώδης αδυναμία πρόβλεψης, που δεν θα αλλάξει με τον καιρό Οσο ευρύτερα διαχέονται οι πληροφοριες και οσο πιο γρήγορα διαδίδονται χάρη στην τεχνολογία, οσο ταχύτερα γίνονται οι συναλλαγές στο χρηματιστήριο και όσο μεγαλύτερα κεφάλαια κυκλοφορούν, τόσο πιο αποτελεσματικές ειναι οι χρηματαγορές. Και όπως είναι γνωστό αποτελεσματικότερες αγορές σημαίνει πιο απρόβλεπτες αγορές.

-΄Οταν γίνεται λόγος  για σοβαρές και ενδογενείς κρίσεις στην πραγματική οικονομία, χρειάζεται ενδελεχής έρευνα και μελέτη, για το πως εξελίσσονται και πως να ξεφύγουμε απο αυτές. Αλλά αυτά δεν σημαίνουν οτι μπορεί να προβλεφθεί πότε ακριβώς ξεκινάνε.

 Γιατί  οι κρίσεις στην πραγματική οικονομία μπορεί να ξεκινήσουν απο διάφορους εξωτερικούς παράγοντες (ανικανότητα και δαφθορά ηγεσιών, πτώχευση μιας τράπεζας κ.λ.π.).  Οι οικονομολόγοι μπορούν να αναλύσουν πόσο ευάλωτη είναι μια οικονομία εξαιτίας  τέτοιων εξωτερικών παραγόντων, αλλα δεν μπορούν να προβλέψουν την εμφάνισή τους, πόσο μάλλον τις ακριβείς επιπτώσεις.

 – Ας φύγουμε όμως από την κβαντική ηλεκτροδυναμική και ας κάνουμε μια              βουτιά στο παγκόσμιο καπιταλιστικό Χάος.

               Ας δούμε τα χρηματοοικονομικά εργαλεία:

 Τα CDS(credit default swaps).  είναι ιδιωτικές συμβάσεις μεταξύ δύο μερών πάνω σ’ ένα «στοίχημα» για την πτώχευση, αθέτηση υποχρέωσης ή αναδιάρθρωση του χρέους ενός εκδότη. Πρόκειται για ένα είδος ασφαλιστηρίου συμβολαίου για τα δάνεια. Αν η πιστολήπτρια εταιρεία δεν μπορέσει να κάνει κανονικά τις πληρωμές της, η πιστώτρια τράπεζα θα χάσει χρήματα από το δάνειο, αλλά θα κερδίσει από το CDS. Αν δεν έχει προβλήματα, τότε η τράπεζα θα πρέπει να αποζημιώσει το τρίτο μέρος μειώνοντας τα κέρδη που θα έχει από το δάνειο.

Τα CDO (collateralized debt obligations) είναι μια «δεξαμενή» από δανειακές συμβάσεις που μεταβιβάζονται σε μια νομική οντότητα ειδικού σκοπού (special purpose entity – SPE), η οποία στη συνέχεια εκδίδει τίτλους με διαφορετική προτεραιότητα αποζημίωσης σε περίπτωση δυσκολίας τήρησης των υποχρεώσεων.

 Σε μια  μελέτη τους δύο αμερικάνοι συγγραφείς, οι Partnoy και Skeel πιστώνουν πολλά θετικά στα πιστωτικά παράγωγα: τη διάχυση του κινδύνου σε περισσότερα χρηματοπιστωτικά ή μη ιδρύματα (οι τράπεζες εξαρτώνται λιγότερο από το τι θα συμβεί σ’ έναν μεγάλο πελάτη ή σε μια ομάδα πελατών), την αύξηση της ρευστότητας του τραπεζικού συστήματος κ.ά.

 Αλλά επισημαίνουν έγκαιρα μια σειρά από μεγάλους κινδύνους που εν πολλοίς ισχύουν και για τις δύο κατηγορίες πιστωτικών παραγώγων:

-Μείωση των κινήτρων για τις τράπεζες να παρακολουθούν σωστά την πορεία των δανείων μετά τη χορήγησή τους στους δανειολήπτες και την πώλησή τους μέσω CDO ή την ασφάλισή τους με CDS.

-Επιπλέον έχουν καταγραφεί περιπτώσεις όπου συνέφερε τους κατόχους των υποχρεώσεων μιας εταιρείας να την κλείσουν αντί να τη βοηθήσουν να ορθοποδήσει γιατί είχαν λάβει θέσεις ανοικτών πωλήσεων, που σημαίνει ότι θα κέρδιζαν περισσότερα από την καταστροφή της εταιρείας.

«Με δεδομένο το μέγεθος της αγοράς -μόνο οι δέκα μεγαλύτερες αμερικανικές τράπεζες έχουν τοποθετημένα 600 δισ. δολάρια- μια κρίση στην αγορά πιστωτικών παραγώγων θα μπορούσε να συνταράξει τις διεθνείς αγορές» προειδοποιούσαν οι δύο συγγραφείς.

 «Αν και τα credit default swaps(CDS) μπορούν να μειώσουν τον συστημικό κίνδυνο, μπορεί να προκληθεί και ακριβώς το αντίθετο φαινόμενο» σημειώνουν. Θα επανέλθουμε παρακάτω στα χρηματοοικονομικά εργαλεία.